حمیده عبداللهی علی بیک - قم

اضطرار، احتیاج و ناگزیر بودن از چیزی است. قاعده اضطرار، وظیفه عملی مضطر را تبیین می کند و در فقه از طهارت تا دیات کاربرد دارد، ولی فقها عمده بحث را در کتاب اطعمه و اشربه آورده و از آن سه تفسیر ارائه داده اند: الف) ترس از تلف جان خود ب) ترس، اعم از ترس جان، عضو و … ج) ترسی که فقط جنبه فردی ندارد، بلکه به خاطر دیگران است. ریشه های اضطرار، اکراه، تقیه، ضرر و ضرورت است. در مقاله حاضر، موضوع بحث اضطراری است که منشا آن ضرورت است. قران صریحا تکلیف را از مضطر برداشته است، به شرط آن که ستمگر، متجاوز و متمایل به گناه نباشد. در روایتهای کبرای کلی ای آمده است که «هیچ حرامی نیست مگر آن که خداوند آن را در حال اضطرار حلال کرده است». عقلا ترک واجب و انجام حرام، بر اساس باب تزاحم، جایز است. اجرای قاعده اضطرار شرایطی دارد: الف) امتنانی بودن ب) رافعیت به اندازه رفع ضرورت ج) غیر اختیاری بودن د) رعایت تدریج و ترتیب در انجام محرمات. بعضی مدلول قاعده را رخصت و بعضی عزیمت می دانند.

اضطرار, ضرورت, ضرر, عسر و حرج, محذور, حرام, واجب, اباحه