محمدابراهیم مالمیر - دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
فاطمه هوشنگی - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

ولادیمیر پراپ، فولکلورشناس روسی در نظریه ابداعی خود به بررسی ریخت­شناسانه قصه­های پریان روسی پرداخت. او با توجه به طبقه­بندی داستان­ها که بیشتر براساس محتوا و درون­مایه آن ها بود، رده­بندی خود را روی فرم و ساختار این داستان­ها بنا نهاد. وی نخستین­گام در تحقق فرضیه خویش را شناخت و تعیین عناصر ثابت و متغیر قصه­ها دانست. این مقاله به بررسی و تحلیل ریخت­شناسانه داستان موش و گربه شیخ­ بهایی می­پردازد که از قصه­های تو در تو و چندین لایه تشکیل شده است؛ به­ طوری ­که این داستان در مجموع، مرکب از ۳۴ داستان فرعی است. این پژوهش بر اساس شیوه پژوهش­های اسنادی و توصیفی کتابخانه­ای و مبتنی بر روش تحلیل محتوا و هرمنوتیک صورت گرفته و سعی شده است بر مبنای اصول ریخت­شناسی ولادیمیر پراپ به تحلیل خویشکاری و تعیین بسامد و مقایسه تطبیقی آن­ها پرداخته شود. نتیجه، بیانگر این است که در میان این داستان­ها روابط بینامتنی محکمی وجود دارد. از سی و پنج حکایت این اثر، علاوه بر ۳۱ خویشکاری پراپ، هفت خویشکاری در این مقاله برای اولین ­بار مورد بحث قرار گرفته است که عبارتند از: خویشکاری­های «فرار»، «شایعه­پراکنی»، «التزام کردن»، «تهدید کردن»، «مخفی شدن»، «شرط­بندی» و «طرد».

شیخ بهایی, داستان موش و گربه, ریخت شناسی, خویشکاری, ولادیمیر پراپ