عبدالله جعفری - محقق و پژوهشگر

مسئولیت مدنی بحث از ضمان خسارت ها، نقص ها و ضررهایی را شامل می شود که شخص بر بدن، حق یا مال دیگری وارد می کند که در چه صورتی عامل زیان مسئول خسارت وارده بر زیان دیده است و در چه فرض هایی مسئولیت زیان وارده را بر عهده ندارد. بی تردید مسئولیت مدنی هم از نظر گستره مباحث نظری در حقوق اسلامی، محدوده بسیار وسیعی را تشکیل می دهد، در سراسر فقه اسلامی در ابواب مختلف مسئله ای به ضمان اختصاص یافته است و هم از نگاه اجتماعی، دایره وسیعی از منازعات در قلمرو مسئولیت مدنی قرار می گیرد. دغدغه حل مشکل اجتماعی و هم گستره بحث آن در فقه اسلامی ایجاب می کند که این بحث مورد توجه قرار گیرد. پرسش اصلی در موضوع مسئولیت مدنی، سوال از مبنای مسئولیت مدنی است که معیار و ملاک اصلی در باب ضمان چیست؟ فقیهان در ابواب مختلف ضابطه ها و معیارهایی برای ضمان بیان کرده اند و چه بسا به صورت موردی حکم به ضمان نموده اند. مسئولیت مدنی در فقه اسلامی در چهار حوزه قابل بررسی است: ۱) مسئولیت مدنی ناشی از فعل مکلف مختار؛ ۲) مسئولیت مدنی ناشی از فعل غیر مکلف؛ ۳) مسئولیت مدنی ناشی از اموال مانند حیوان و وسیله نقلیه؛ ۴) مسئولیت مدنی در خصوص دیه نفس و اعضا. مبنای مسئولیت مدنی از نگاه فقه اسلامی موافق با نظریه خطر است و با نظریه تقصیر و تضمین حق سازگار نیست. نظریه خطر در باب مسئولیت مدنی سه عنصر اساسی برای ضمان قائل است: فعل زیان بار، ضرر و رابطه سببیت میان فعل و زیان، چه فعل از روی تقصیر باشد یا از روی سهو و خطا صورت گرفته باشد.

"مسئولیت مدنی", "مبنا, فقه", "تقصیر", "حقوق مدنی"