منیره ملائی - دانشجوی دکتری گروه ادیان و عرفان تطبیقی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.
محمد علی میر - استادیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، واحدگرگان ، دانشگاه آزاد اسلامی،گرگان، ایران(استاد راهنما و نویسنده مسئول).
ارسطو میرانی - گروه الهیات و معارف اسلامی، گرایش ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان، گرگان، ایران.(استاد مشاور)

عارفان یاد الهی را از منازل مهم سلوک عرفانی برای رسیدن به قرب الهی می دانند. در این دیدگاه مفهوم ذکر عرفانی سید علی بن شهاب بن محمد همدانی (۷۱۴-۷۸۶ ه.ق) از (عرفای اهل صحو و پیرو طریقت کبرویه) و شیخ ابوالحسن علی بن جعفر بن سلمان خرقانی (۴۲۵-۳۵۲ ه.ق) از (عرفای اهل قبض و پیرو بایزید بسطامی) مورد مطالعه تطبیقی قرار داده شده است. هدف این پژوهش، بررسی مفهوم ذکر، شباهت و تفاوت ، تبیین و تاثیر اذکار از منظر دو عارف مذکور است. با توجه به این که خرقانی و همدانی توجه و ابتکارات خاص در زمینه ذکر داشته اند. لذا ضروری دانسته شد که نظرات آن ها در این زمینه بررسی شود. از مطالعه تطبیقی مفهوم ذکر از نظر عرفای مورد بحث دانسته می شود که اینان چگونه توانسته اند با نگاه عاشقانه یا تلفیق علم و عمل همراه با معرفت به مفهوم ذکر معنا دهند؛ بر اساس یافته های پژوهش، مهمترین شباهت در مفهوم ذکر از نظر این دو عارف این است که ذکر را یاد الهی و فراموشی خود و محو در ذات الهی دانسته اند. آن ها در اذکار خود به آیات و روایات اهمیت داده اند. مهمترین تفاوت آن ها در نگرش امی خرقانی و عالمانه همدانی و نوع اداکردن ذکر(جهری یا خفی)، بالاترین ذکر و زمان ذکر بوده است. به همین دلیل به بررسی نظرات آن ها با توجه به نوع شناخت معرفتی در سلوک و ذکر الهی آن هاپرداخته شده است. این پژوهش، با روش تحلیلی، اسنادی- توصیفی، با تاکید بر چارچوب نظری آثار منثور خرقانی و همدانی به صورت کتاب خانه ای و دیجیتالی به تبیین وجوه افتراق و اشتراک مبانی و پیامدهای ذکر در سلوک آن ها پرداخته شده است.

ذکر, خفی, قرب, خرقانی, همدانی