اولویت بندی زمینه های توسعه فناوری و اولویتهای تحقیقاتی با ترکیب روش منطق فازی Fuzzy Logic و روش تحلیل سلسله مراتبی AHP ، (مطالعه موردی : رتبه بندی زمینه های توسعه فناوری صنعتی و نیازهای تحقیقاتی صنایع استان فارس )

محدودیت منابع و امکانات مورد نیاز و گسترش روزافزون زمینه های توسعه فناوری و تحقیقات، لزوم استفاده بهینه و کارا از قابلیتهای موجود در هر کشور را اجتناب ناپذیر می سازد . برای این منظور اولویت بندی دستیابی به اهداف توسعه فناوری و تحقیقات در هر جامعه ای امری اجتناب ناپذیر می باشد و بیشتر کشورهای توسعه یافته تابحال به این موضوع توجه خاصی داشته اند . کشور ما از نظر امکانات و قابلیتهای فیزیکی و تحقیقاتی دارای جایگاه ممتازی در سطح جهان می باشد اما تا بحال از این قابلیتها و منابع به نحو بهینه ای استفاده نکرده است . یکی از مشکلات اساسی و عمده کشور در این امر مشخص نبودن زمینه های توسعه فناوری و اولویتهای تحقیقاتی در سطح کشور می باشد که این موضوع علاوه بر عدم توسعه از ابعاد مختلف، باعث ایجاد شکاف بین مراکز تحقیقاتی و پژوهشی با سایر بخشهای اقتصادی و اجتماعی گردیده است . بدیهی است که هر گونه اقدام در این زمینه باعث کمک به رشد و توسعه اقتصادی کشور خواهد بود . اما دستیابی به این هدف مستلزم در نظر گرفتن اهداف و شرایط متعدد تصمیم گیری می باشد و ارائه یک راه حل علمی که بتواند در این زمینه با توجه به پیچیدگی شرایط و اوضاع اجتماعی جامعه موثر باشد، ضروری بنظر می رسد . چون در وضعیت فعلی پیچیدگی شرایط و لزوم در نظر گرفتن عوامل متعدد در تصمیم گیریها ایجاب می کند تا همواره تعادلی بین اهداف و عوامل موثر در دستیابی به آنها ایجاد گردد . در این شرایط صرفا نمی توان به پدیده های اطراف بصورت تک بعدی نگاه کرد و یا با در نظر گرفتن یک شاخص نسبت به آنها تصمیم گیری کرد . بلکه بهترین راه حل این است که با در نظر گرفتن شرایط و اهداف متعدد، تصمیماتی را اتخاذ کرد تا بتوان به یک سطح نسبی مطلوب از اهداف دست یافت . این مسائل باعث شده است که ماهیت تصمیم گیری از جزئی ترین امور تا پیچیده ترین آنها از پیچیدگی و ابهامات زیادی برخوردار باشد و بیشتر تصمیمات در یک محیط "فاز ی " اتخاذ گردد . بنابراین با توجه به اینکه روش " منطق فازی " جهت تصمیم گیری در محیطهای نامطمئن و دارای ابهام زیاد کاربرد دارد با استفاده از این روش می تواند ابهامات را کاهش داد و اثربخشی تصمیمات را افزایش داد . با توجه به اینکه تعیین زمینه های توسعه فناوری و اولویت بندی نیازهای تحقیقاتی از عوامل متعدد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تاثیر می پذیرد و تا حدودی یک روش قضاوتی می باشد و از طرفی به دلیل ماهیت پویای اولویتهای تحقیقاتی، این الزام ایجاب می شود تا برای رتبه بندی زمینه های توسعه فناوری و اولویتهای تحقیقاتی از روشهای  کمی و بکارگیری اطلاعات دوره های گذشته نتوان استفاده کرد . بنابراین تصمیم گیری در این خصوص همراه با عدم اطمینان و دارای ابهام می باشد و لزوم استفاده از روشهای علمی که در این زمینه کارآیی لازم را داشته باشند ضروری می باشد . با توجه به موارد فوق در این پژوهش برای اولویت بندی زمینه های توسعه فناوری و نیازهای تحقیقاتی از ترکیب روش منطق فازی با روش تحلیل سلسله مراتبی ) (AHP استفاده شده است تا با توجه به قابلیتهای این دو روش، الگوی مناسبی برای رتبه بندی زمینه های توسعه فناوری و نیازهای تحقیقاتی ارائه گردد . برای این منظور ابتدا با تشکیل کمیته های تخصصی از کارشناسان و صنعتگران رشته های مختلف و ارائه اطلاعات در مورد قابلیتها و امکانات بالقوه استان از آنها خواسته شده که زمینه های توسعه فناوری صنعتی استان را مشخص نمایند و سپس با ایجاد ماتریس مقایسه ای از این زمینه ها از اعضا کمیته خواسته شد که زمینه های تعیین شده را با توجه به فاکتورهای موثر در انتخاب و رتبه بندی آنها با یکدیگر مقایسه کرده ورتبه مورد نظر خود را از عدد 1 الی 9 تخصیص دهند . به این مفهوم که به عنوان مثال اگر در زمینه توسعه فناوری "مواد پتروشیمی " موقعیت استان با توجه به فاکتور "دسترس ی به مواد اولیه مورد نیاز " ، خیلی مناسب بود، رتبه 9 را به آن تخصیص داد و اگر خیلی ضعیف باشد، باید رتبه 1 را تخصیص داد . برای رتبه بندی فاکتورها با توجه به اینکه درجه اهمیت آنها متفاوت می باشد و تعیین درجه اهمیت دقیق آنها از طریق روشهای قضاوتی وکیفی موجود مطلوب نمی باشد، از روش منطق فازی و بکارگیری نرم افزار “ Fuzzy Tec” استفاده گردید . در نهایت با ترکیب نتایج رتبه بندی بدست آمده از روش منطق فازی با روش AHP ، اولویت هر کدام از زمینه های توسعه فناوری و تحقیقاتی مشخص گردید . با توجه به ساختار مدل فوق در این طرح پس از توزیع و جمع آوری پرسشنامه، 261 نیاز تحقیقاتی در گروههای مختلف صنایع و واحدهای تولیدی استان شناسایی شد . سپس نیازهای تحقیقاتی مطرح شده در قالب هر کدام از زمینه های توسعه فناوری استان که رتبه بندی شده بود قرار گرفت و بر این اساس هر کدام از زمینه های توسعه فناوری و تحقیقاتی که رتبه آن نسبت به بقیه بیشتر بود، نیازهای تحقیقاتی مطرح شده در آن نسبت به بقیه نیازها در اولویت بالاتری قرار می گرفت .

Keywords:

منطق فازی , تحلیل سلسله مراتبی , زمینه های توسعه فناوری , اولویتهای تحقیقاتی