پیام پزشکپور - Education and Extension Organization (AREEO), Dryland Agricultural Research Institute, lorestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Khoramabad, Iran
رحمت الله کریمی زاده - Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Dryland Agricultural Research Institute, Kohgiloyeh and Boyerahmad Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organi

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: نخود به واسطه درصد پروتئین و ارزش تغذیه‎ای زیاد، یکی از حبوبات سرما دوست محسوب می شود و قابلیت کشت پائیزه در شرایط دیم را دارد. شناسایی ژنوتیپ‎هایی با عملکرد بالا و سازگاری به دامنه گسترده ای از محیط ها یکی از هدف های عمده در برنامه های به نژادی گیاهان زراعی می ­باشد. ترکیب دو روش ارزیابی پایداری بهترین پیش‎بینی نااریب خطی (BLUP) و اثرات اصلی جمع پذیر و برهمکنش‎های ضرب پذیر (AMMI) در آزمایش های ناحیه ای و گزینش پایداری چند صفتی (MTSI) به ارزیابی بهتر ژنوتیپ های گیاهی و دستیابی به نتایج دقیق تر کمک می کند. مدل های اثرات اصلی جمع‎پذیر و برهمکنش ضرب‎پذیر(AMMI) و بهترین پیش‎بینی نااریب خطی (BLUP)، از جمله روش های چند متغیره کاربردی در ارزیابی آزمایش های چند محیطی هستند. این پژوهش برای شناسایی ژنوتیپ‎های پایدار و پر محصول نخود در کشت پائیزه انجام شد. مواد و روش­ ها: در این پژوهش، هفده ژنوتیپ پیشرفته نخود همراه با دو شاهد عادل و آزاد در قالب طرح بلوک‎های کامل تصادفی در سه تکرار، در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سراب چنگائی خرم آباد (لرستان) به مدت چهار سال زراعی (۱۳۹۲-۹۶)، مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای کمی‎سازی پایداری ژنوتیپی، بهترین پیش‎بینی نااریب خطی، از برهمکنش‎های ژنوتیپ در محیط (سال) برآورد شدند. و تجزیه مقادیر منفرد (SVD) که اساس تجزیه AMMI است، بر روی ماتریس حاصله انجام شد. یافته­ ها: نمودار گرمایی مبین تنوع عملکرد دانه ژنوتیپ‎ها در سال‎های مختلف بود. نمودار موزائیکی نشان داد که سهم مجموع مربعات ژنوتیپ و برهمکنش ژنوتیپ در محیط( سال) در مجموع مربعات کل به ترتیب ۱۵/۴۵ و ۳۱/۲۶ درصد بود. آزمون نسبت درست نمایی (LRT) نشان داد که برهمکنش ژنوتیپ در سال بر عملکرد دانه، وزن صد دانه، ارتفاع بوته، سرعت پرشدن دانه و دوره پرشدن دانه معنی‎دار بود، با توجه به معنی‎دار بودن برهمکنش ژنوتیپ در محیط (سال)، میتوان تجزیهBLUP را بر روی این داده‎ها انجام داد. آزمون اسکریت نشان داد چهار مولفه اصلی اولیه سهم قابل توجهی در توجیه برهمکنش ماتریس ژنوتیپ در محیط (سال) حاصل از BLUP داشتند، بطوری که مولفه اصلی اول و دوم به ترتیب فقط ۳۴/۳۱ و ۳۱/۳۸ درصد از تغییرات برهمکنش ژنوتیپ در محیط (سال) را توجیه می­ کردند. رتبه­ بندی ژنوتیپ‎ها بر اساس شاخص پایداری چند صفتی (MTSI) انجام شده است که، ژنوتیپ ۷ با ۱/۶ MTSI= به عنوان ژنوتیپ برگزیده، مشخص شد. نتیجه­ گیری: در مجموع، بر اساس نتایج کل روش ها و انتخاب همزمان بر اساس پایداری عملکرد دانه و همه صفات اندازه‎گیری شده (MTSI)، ژنوتیپ‎های شماره ۷ (FLIP۰۷-۲۰۱C)، و ۴ (FLIP۰۶-۴۳C) ژنوتیپ‎های پایدار و برتر نسبت به میانگین کل صفات ژنوتیپ‎ها بودند . ژنوتیپ شماره ۴ از لحاظ دوره پر شدن دانه (۳۲ روز)، عملکرد دانه (۲۵۳۶/۹کیلوگرم در هکتار)، وزن صد دانه (۳۴/۳ گرم)، ارتفاع بوته (۶۵/۳ سانتی متر) و ژنوتیپ شماره ۷، با میانگین سرعت پر شدن دانه (۱۰/۶۳ میلی گرم در دانه در روز ) و عملکرد دانه (۲۲۵۰ کیلوگرم در هکتار) بیشتر از میانگین کل صفات در ژنوتیپ‎ها و شاهد‎های (آزاد و عادل) در این پژوهش برتر بودند.

Mosaic plot, Multi- trait stability index(MTSI), Simultaneous selection, Single Value Decomposition (SVD)., پایداری چند صفتی, تجزیه مقادیر منفرد, گزینش همزمان, نمودار موزائیکی