موسی قاسم زاده - MSc Student of Plant Breeding, Department of Plant Production and Genetics, Faculty of Agriculture, University of Maragheh, Maragheh, Iran
علیرضا پورمحمد - Assistantof Department of Plant Production and Genetics, Faculty of Agriculture, University of Maragheh, Maragheh, Iran
علی اصغر علیلو - Department of Plant Production and Genetics, Faculty of Agriculture, University of Maragheh, Maragheh, Iran
کمال شهبازی - Instructor, Field and Horticultural Crops Sciences Research Department, Ardabil Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Moghan, Iran

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: کاربرد اصلی گندم دوروم در تولید سمولینا (آرد ماکارونی) به‎واسطه پروتئین زیاد و گلوتامین قوی، برای تولیدات ماکارونی می ­باشد. توسعه صنعت ماکارونی به همراه افزایش تقاضا برای آن و مساعد بودن شرایط آب و هوایی در بسیاری از نقاط ایران، مستلزم پژوهش ­های بیشتر، به‎ویژه در زمینه به ­نژادی گندم دوروم با آگاهی از تنوع ژنتیکی ژنوتیپ­ های مورد بررسی است. مواد و روش ها: مواد گیاهی مورد استفاده در این آزمایش شامل ۱۸ ژنوتیپ پاییزه گندم دوروم بود که در قالب طرح بلوک­ های کامل تصادفی در چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم مغان واقع در شهرستان پارس ­آباد استان اردبیل در شرایط دیم مورد ارزیابی قرار گرفت. تعداد ۳۲ صفت فنومورفولوژیکی و زراعی در آزمایشگاه و مزرعه اندازه­ گیری شدند. یافته ها: اختلاف بین ژنوتیپ ­های مورد مطالعه برای اکثر صفات معنی ­دار بود. مقایسه میانگین صفات برای ژنوتیپ ­های گندم دوروم در صفات مهم نظیر عملکرد کل دانه، بیوماس کل، عملکرد پنجه ­های بارور، وزن سنبله اصلی، تعداد برگ، طول سنبله و طول پدانکل، دو ژنوتیپ را به‎عنوان ژنوتیپ­ های برتر معرفی نمود. عملکرد کل دانه با برخی صفات نظیر وزن سنبله اصلی، تعداد سنبلچه، تعداد دانه در سنبله، تعداد دانه در پنجه بارور، عملکرد پنجه­ های بارور و وزن ریشک همبستگی مثبت معنی­ داری داشت. تجزیه خوشه­ ای، ۱۸ ژنوتیپ گندم دوروم را به سه گروه منتسب کرد. خوشه اول شامل هفت ژنوتیپ، خوشه دوم دارای سه ژنوتیپ­ و در نهایت خوشه سوم نیز در برگیرنده هشت ژنوتیپ بود. خوشه سوم از لحاظ صفات ارتفاع بوته، طول سنبله، طول پدانکل، تعداد برگ، قطر ساقه، تعداد پنجه بارور، وزن تک بوته، وزن سنبله اصلی، تعداد سنبلچه، تعداد دانه در سنبله، تعداد دانه در پنجه بارور، عملکرد پنجه­ های بارور، طول ریشک، وزن ریشک، عملکرد کاه، طول برگ پرچم، عرض برگ پرچم، عملکرد کل دانه، بیوماس کل و عملکرد کاه کل، ارزش بالاتر از میانگین داشت. بنابراین ژنوتیپ­ های این گروه را می­ توان برای بهبود عملکرد دانه مورد استفاده قرار داد. در تجزیه به مولفه­ های اصلی، سه مولفه اول ۶۸/۲۸ درصد از تنوع کل را توجیه کردند. برای مولفه اول وزن تک بوته، وزن سنبله، عملکرد پنجه ­های بارور، عملکرد کاه، عملکرد کل دانه و بیوماس کل کرت دارای ضرایب مثبت بالا بودند. با توجه به تجزیه به مولفه­ های اصلی، مولفه اول، مولفه عملکرد دانه، مولفه دوم، صفات مربوط به رسیدگی و مولفه سوم، صفات مربوط به پر برگی نام­ گذاری شد. از این مولفه ­ها می­ توان در امر گزینش برای ژنوتیپ­ های گندم دوروم در برنامه ­های به ­نژادی استفاده کرد. نتیجه­ گیری: بین ژنوتیپ ­های گندم دوروم از لحاظ صفات مورد بررسی، تنوع قابل ملاحظه­ ای یافت شد که از این تنوع می­ توان در برنامه­ های به­نژادی برای مقاومت به تنش ­های زیستی و غیرزیستی و سایر اهداف اصلاحی استفاده کرد.

Cluster Analysis, Genetiv Diversity, Grain Yield, Principal Components Analysisnalysis, تجزیه خوشه ­ای, تجزیه به مولفه­ های اصلی, تنوع ژنتیکی, عملکرد دانه