کرامت ورزدار - مدرس گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران
احد فرامرز قراملکی - استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران
عبدالرسول کشفی - استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران

مسئله ی اساسی این پژوهش تحلیل ماهیت گزاره های نخستین(τἀ πρῶτον : تا پروتون) در فلسفه ی ارسطو و هدف از آن کشف نسبت این گزاره ها با بدیهیات شش گانه و نقد آن است. ارسطو در تحلیل پسین، گزاره های نخستین را در در پاسخ به مسئله ی تسلسل معرفتی، مطرح می کند. این گزاره ها با دو ویژگی شناخته می شوند: ۱- متعلق معرفت اند و شروط آن همچون کلیت و ضرورت را دارا هستند ۲- هیچ میانجی اثباتی ندارند. در این پژوهش آشکار می گردد نسبت گزاره های نخستین در فلسفه ی ارسطو با بدیهیات دوره ی اسلامی عموم و خصوص مطلق است؛ بدین معنا که بدیهیات اعم از این گزاره ها هستند؛ اما از طرفی گزاره های نخستین در فلسفه ی ارسطویی اعم از «اولیات» در دوره ی اسلامی هستند. ارسطو از بین بدیهیات شش گانه، دو دسته از آنها یعنی اولیات و فطریات را در ذیل گزاره های نخستین می گنجاند. اخراج محسوسات و متواترات از دایره ی گزاره های نخستین به دلیل فقدان شروط معرفت و اخراج تجربیات و حدسیات به دلیل اثبات پذیری و علت داشتن آنهاست. در فلسفه ی ارسطویی سلسله ی علل گزاره های تجربی نمی تواند تا بی نهایت ادامه پیدا کند؛ اما وی در بیان اصول اثبات ناپذیر طبیعت و روشن کردن سنخ آنها ناکام است. همچنین عدم ارائه ی ملاک مناسبی برای تشخیص گزاره های نخستین از سایر گزاره ها نظام منطقی-فلسفی وی در باب ساختار «دانش های برهانی» را دچار چالش جدی می کند.

ارسطو, معرفت, گزاره های نخستین, بدیهیات, تجربیات