حمید زارع ابیانه - دانشیار گروه مهندسی آبیاری دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا
حدیثه نوری - دانشجوی کارشناسی ارشد آبیاری و زهکشی، دانشگاه بوعلی سینا
عبدالمجید لیاقت - دانشیار گروه آبیاری، دانشگاه تهران
حمیده نوری - استادیار گروه آبیاری و آبادانی، دانشگاه تهران
ولی ا... کریمی - کارشناس ارشد مرکز ترویج و توسعه‎ی تکنولوژی هراز

در بخش عظیمی از قاره‎ی آسیا، برنج تامین‎کننده‎ی بیش از ۸۰ درصد کالری مصرفی مردم است. تامین نیاز آبی برنج، به‎عنوان گیاهی با ارزش غذایی و اقتصادی بالا، در بسیاری از اراضی شالیزاری امری مهم تلقی می‎شود. در این مطالعه، تبخیر و تعرق گیاه برنج در قالب طرحی دو ساله، با کشت دو رقم خزر و طارم به دو روش مستقیم (لایسیمتر) و غیرمستقیم (فائو) در منطقه‎ی آمل در استان مازندران مورد بررسی قرار گرفت. در راستای اندازه گیری های لایسیمتری و محاسبه‎های فوق، تبخیر و تعرق گیاه مرجع از اندازه گیری های روزانه‎ی تشت تبخیر کلاس A و تعیین ضرایب اصلاحی تشت تبخیر به‎دست‎آمد. ضرایب اصلاحی تشت تبخیر از معادله‎های پژوهشگران مختلفی مانند کونیکا، آلن و پرویت، اشنایدر، اشنایدر اصلاح شده، اورنگ و کونیکا محاسبه‎شد. با بررسی نتایج لایسیمتری، تبخیر و تعرق گیاه برنج در سال اول کشت ۵/۵۷۸ میلی متر و در سال دوم ۶/۴۸۱ میلی مترحاصل شد. نتایج مطالعه نشان داد، استفاده از روش پنمن مانتیث فائو در محاسبه‎ی تبخیر و تعرق گیاه مرجع و اعمال ضریب گیاهی تبخیر و تعرق برنج در این منطقه، ۵-۴ درصد برآورد بیشتری نسبت به مقادیر اندازه‎گیری لایسیمتری دارد. براساس نتایج به دست‎آمده، روش اشنایدر برای تعیین ضریب تشت توصیه می‎شود. همچنین، استفاده از تشت تبخیر در برآورد تبخیر و تعرق گیاه مرجع منطقه‎ی مورد مطالعه، مناسب است. مقایسه‎ی تبخیر و تعرق برنج برآوردی، براساس داده های تشت تبخیر و ضریب تشت اشنایدر و اعمال ضریب گیاهی با مقادیر تبخیر و تعرق واقعی برنج نشان داد، مقادیر برآوردی به‎طور میانگین ۵/۱ درصد نسبت به مقادیر واقعی کمتر است که موید دقت مناسب مدل در برآورد تبخیر و تعرق گیاه برنج در منطقه‎ی مورد مطالعه است. در مجموع یافته های پژوهش نشان داد با به‎کارگیری روش های مناسب تخمین تبخیر و تعرق گیاه مرجع و اعمال ضریب گیاهی، می توان تبخیر و تعرق گیاه برنج را که برای مناطق مختلف کاربردی و مناسب است با دقت مطلوب محاسبه‎کرد.

برنج آمل, روش اشنایدر, روش پنمن مانتیث فائو, ضریب گیاهی و لایسیمتر