حمید حاجیان پور - نویسنده مسئول، دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
خلیل صالحی - دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

تجارت بین المللی در قرن شانزدهم میلادی شاهد تغییرات ژرفی بود که شکل گیری کمپانی های تجاری و کشف راه های دریایی جدید را می توان از مصادیق بارز آن دانست. یکی از نخستین کمپانی هایی که در این قرن موجودیت یافت و توانست راه دریایی جدیدی را به تجارت بین المللی بگنجاند، کمپانی مسکوی بود. این کمپانی همچنین موفق شد نخستین مناسبات تجاری و دیپلماتیک مستقیم میان انگلستان و ایران را از مسیر دریاهای شمالی و روسیه منعقد کند. اما بعد از دو دهه فعالیت کمپانی در ایران عصر صفوی، این موسسه بازرگانی از ادامه فعالیت های تجاری در ایران صرف نظر کرد و جوامع تجاری انگلستان، ارتباط با ایران را از مسیرهای دیگری پیگیری کردند. این پژوهش به دنبال پاسخ به این مسئله است که چرا کمپانی انگلیسی مسکوی از استمرار تجارت با ایران از طریق دریایی شمال و روسیه صرف نظر کرد و چه عواملی در اتخاذ چنین تصمیمی موثر بودند. این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به دنبال بررسی علل قطع روابط تجاری میان ایران و انگلستان در نیمه دوم قرن شانزدهم میلادی برای برهه ای از زمان است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که مناسبات سیاسی میان دولت های صفوی، عثمانی، روسیه و انگلستان با یکدیگر و نتایج ناشی از آن مانند جنگ ها، صلح ها، رقابت ها و تیرگی روابط میان آن دولت ها تاثیرات سوئی بر عملکرد کمپانی گذاشت. شرایط جغرافیایی و امنیتی حاکم بر مسیر مورد استفاده کمپانی نیز موانع عدیده ای را بر سر راه بازرگانان انگلیسی ایجاد می کرد. علاوه بر عوامل مذکور، تجار انگلیسی پس از پشت سرگذاشتن این مشکلات و سختی ها، خود را با رقبای کهنه کار و پرتجربه ای مانند ترک ها، ونیزی ها و ارامنه در بازارهای ایران مواجه می دیدند. مجموع این موانع مدیران کمپانی مسکوی در لندن را به ترک تجارت با ایران از طریق راه های شمالی متقاعد کرد.

واژه های کلیدی: کمپانی مسکوی, صفویه, انگلستان, ایوان مخوف, تجارت خارجی, روسیه