الهه شاه پسند - دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی مشهد، ایران، «نویسنده مسئول»
مریم خطیب - دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه پیام نور، ایران

درباره قرائت رایج در هر کدام از امصار و اعصار اسلامی، اخبار پراکنده ای وجود دارد . این اخبار نمی توانند تصویر واضحی از پراکندگی و نحوه انتشار قرائات در دوره های مختلف مناطق اسلامی به دست دهند . یکی از شواهدی که به تکمیل چنین داده هایی کمک می کند، بررسی مصاحف مکتوب در آن زمان است . محققان این مقاله، پنج نسخه از مصاحف خطی قرن هفتم هجری موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی را انتخاب کرده و با استخراج آمار میزان مشابهت فرش الحروف و رسم المصحف این قرآن ها به رسم المصحف و قرائت قاریان بوم های مختلف، برای دستیابی به قرائت رایج ایران در قرن هفتم تلاش کرده اند . طبق آمار به دست آمده، تنها در قرآن شماره ۶۷ که کتابت آن به اوایل قرن هفتم باز می گردد، رسم مصحف همانند قرون گذشته بیشترین شباهت را به رسم مصحف بصره دارد؛ اما در قرآن شماره ۸۴، بیشترین مشابهت به یک اندازه به هر دو رسم مصحف بصره و کوفه است . رسم سه مصحف دیگر نیز با حدود چهار درصد تفاوت، بیشترین شباهت را به رسم بوم کوفه و پس از آن بصره دارد و این نخستین بار طی قرون چهارم تا هفتم است . درباره قرائت مضبوط در مصاحف نیز در ایران، از قرن های پنجم و ششم اندک اندک تمایل بیشتری به قرائات کوفی و به ویژه قرائت عاصم با هر دو روایتش پیدا شده بود . تنها اینکه در قرن هفتم وضوح و شدت بیشتری یافته و به طور خاص بر قرائت عاصم متمرکز شده است .

مصاحف مخطوط, کتابخانه آستان قدس رضوی, فرش الحروف, قرائات ده گانه, عاصم, حفص و شعبه