امیر نیک اختر - دانشجوی دوره دکتری، گروه مهندسی آب، واحد کرمان، دانشگاه ازاد اسلامی، کرمان، ایران.
علی نشاط - دانشیار،گروه مهندسی آب، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران.
نجمه یزدان پناه - دانشیار،گروه مهندسی آب، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران.

زمینه و هدف: روش کمﺁبیاری با هدف صرفهجویی در مصرف ﺁب میتواند بهعنوان یک راهکار سودمند در شرایط کم­ﺁبی و با استفاده مناسب از واحد حجم ﺁب مصرفی، مطرح شود. مصرف بهینه آب و استفاده مناسب از کود، علاوه بر افزایش میزان عملکرد گیاه، موجب افزایش بهره­وری آب و کود می­شود. نیتروژن یکی از عناصر اساسی در تغذیه گیاه است که به­دلیل اهمیتی که در فرایندهای حیاتی گیاه انجام می­دهد، کمبود آن بیش از سایر عناصر، عملکرد را کاهش می­دهد. تحقیق حاضر با هدف بررسی اثر تنش آبی و سطوح مختلف کود نیتروژن بر عملکرد و بهره­وری گیاه سویا رقم ویلیامز در استان هرمزگان انجام پذیرفت. روش پژوهش: این آزمایش به­صورت طرح کرت­های خرد شده در قالب بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار در شهرستان حاجی­آباد (استان هرمزگان) در دو سال زراعی ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ انجام شد. عامل اصلی، آبیاری در شش سطح بدون آبیاری و تامین ۴۰، ۶۰، ۸۰، ۱۰۰ و ۱۲۰ درصد نیازآبی و عامل فرعی مقادیر کود نیتروژن (منبع اوره) در چهار سطح شامل صفر، ۵۰، ۱۰۰، ۱۵۰ و ۲۰۰ در کیلوگرم در هکتار بود. هر واحد آزمایشی دارای ابعاد ۵×۲۰ متر و دارای ۱۰ ردیف کشت بود. یافته­ها: اثر متقابل آبیاری و سطوح کود نیتروژن بر عملکردهای بیولوژیکی، غلاف و دانه، شاخص برداشت، وزن هزار دانه، تعداد دانه در بوته، طول غلاف، بهره­وری مصرف آب در بیولوژیکی، غلاف و دانه در سطح یک درصد معنی­دار بود. اثر متقابل آبیاری و کود نشان داد که بیشترین میزان عملکرد بیولوژیکی، غلاف و دانه در شرایط تامین ۱۰۰ درصد نیاز آبی و مصرف ۱۵۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار به ترتیب با میانگین ۶۰۵۱ ، ۴۹۴۱ و ۳۰۴۹ کیلوگرم در هکتار مشاهده شد. حداکثر میزان شاخص برداشت در اثر متقابل آبیاری و کود نیتروژن در شرایط تامین ۱۰۰ درصد نیاز آبی و با مصرف کودی ۱۰۰ و ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار با میانگین ۴۳/۰ درصد بود. اثر متقابل آبیاری و کود نیتروژن نشان داد که بیشترین وزن هزار دانه در شرایط تامین ۱۰۰ درصد نیاز آبی و مصرف کود به مقدار ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار با میانگین ۸/۱۲۰ گرم بود. بیشترین بهره­وری مصرف آب مبتنی بر عملکرد بیولوژیکی، غلاف و دانه در شرایط بدون آبیاری و مصرف کود نیتروژن به­مقدار ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار به­ترتیب ۶۱/۵، ۷۱/۳ و ۲۸/۲ کیلوگرم بر مترمکعب مشاهده شد. نتیجه گیری: بر اساس نتایج، دسترسی به آب و نیتروژن کافی، دو عامل بسیار مهمی هستند که بر رشد و عملکرد سویا اثر می­گذارند. بنابراین علاوه بر کمبود آب، کمبود نیتروژن نیز باعث تنش بر رشد و عملکرد سویا می­شود. با روند صعودی مصرف کود نیتروژن، میزان عملکرد کاهش یافت و در صورتی­که آب به­قدر کافی موجود نباشد، افزایش مصرف کود نیتروژن باعث تشدید اثر تنش رطوبتی شده و در نتیجه عملکرد گیاه کاهش می­یابد، از این رو در شرایط کمبود آب، مصرف بیش از حد کود نیتروژن قابل توصیه نیست. با توجه به نتایج، آبیاری کامل و مصرف نیتروژن تا ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار برای منطقه مورد مطالعه پیشنهاد می­شود.

آب مصرفی, تابع تولید, رقم ویلیامز, عملکرد دانه, نیاز آبی