ژینوس هاشم پور - دانشجوی دکترا، گروه علوم باغبانی و زراعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
سمانه اسدی صنم - هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور / تنش های زیستی و غیر زیستی، اکو فیزیولوژی گیاهان داروئی و طرح های آماری
مهدی میرزا - استاد، بخش تحقیقات گیاهان دارویی، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
مرضیه قنبری جهرمی - دانشجوی دکترا، گروه علوم باغبانی و زراعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

سابقه و هدف: سرخارگل (Echinaceae purpurea L.)، یکی از معروف ترین گونه های دارویی با ارزش اقتصادی زیاد در سراسر جهان است که در ایران از ریشه و اندام هوایی آن در تولید داروهای گیاهی استفاده می شود. بسیاری از داروهای گیاهی که به طور تجاری از اندام های هوایی سرخارگل تولید می شود برای افزایش سیستم ایمنی غیر اختصاصی و درمان سرماخوردگی استفاده می شوند. هزینه های زیست محیطی و بهداشتی کودهای شیمیایی منجر شده تا پژوهشگران به نیازهای غذایی گیاهان با استفاده از کودهای آلی و بیولوژیک پاسخ دهند. ازاین رو، این مطالعه با هدف بررسی اثر کودهای شیمیایی، آلی و بیولوژیک بر ویژگی های مورفولوژیک، ماده خشک شاخساره، ریشه، درصد و عملکرد اسانس گل و مجموع برگ و ساقه سرخارگل انجام شد.مواد و روش ها: این آزمایش براساس طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه پژوهشی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور (مجتمع تحقیقاتی البرز) در سال زراعی ۹۸-۱۳۹۷ انجام شد. تیمارها شامل شاهد (Control)، NPK (N۵۰P۲۵K۲۵، N۷۵P۳۵K۳۵ و N۱۰۰P۷۵K۷۵ کیلوگرم در هکتار)، کود دامی (۳۰، ۶۰ و ۹۰ تن در هکتار)، ورمی کمپوست (۵، ۱۰ و ۱۵ تن در هکتار)، ترکیب های کودی N۵۰P۲۵K۲۵ + ۳۰ تن کود دامی در هکتار، N۵۰P۲۵K۲۵ + ۵ تن در هکتار ورمی کمپوست، کودهای زیستی G. intraradaices + Glomus mosseae، Azospirillum + Pseudomonas، Thiobacillus + ۵ تن در هکتار ورمی کمپوست و Thiobacillus + ۲۵۰ کیلوگرم در هکتار گوگرد (S) بودند. پیش از اعمال تیمارهای کودی، آنالیز خاک انجام شد و پس از اعمال تیمارهای کودی نیز ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک تعیین گردید. تیمارها براساس نیازهای کودی گیاه و نیز نتایج آزمون خاک انتخاب شدند. صفات ارتفاع گیاه، تعداد برگ، ساقه فرعی و گل در گیاه، عمق نفوذ و حجم ریشه، ماده خشک برگ، ساقه، گل و ریشه به طور جداگانه، ماده خشک شاخساره (برگ+ساقه+گل) و بازده و عملکرد اسانس گل و مجموع برگ و ساقه ارزیابی شدند. در مرحله گلدهی کامل، نمونه ها از اندام های هوایی و ریشه گیاهان در همه گروه های تیماری برداشت شد. پس از هواخشک شدن نمونه ها در محیط سایه، نمونه ها با دستگاه کلونجر و به روش تقطیر با آب اسانس گیری شدند و درصد و عملکرد اسانس بر اساس وزن خشک محاسبه شد.نتایج: نتایج نشان داد که بیشترین ماده خشک برگ و ساقه در تیمار ۱۵ تن در هکتار ورمی کمپوست بدست آمد. همچنین بیشترین ماده خشک گل و ریشه به ترتیب مربوط به تیمارهای ۵ تن در هکتار ورمی کمپوست + NPK و ۳۰ تن در هکتار کود دامی + NPK بود. بیشترین بازده اسانس گل در تیمار ۳۰ تن در هکتار کود دامی + NPK و بیشترین بازده اسانس مجموع برگ و ساقه در مرحله گلدهی در تیمار ۱۵ تن در هکتار ورمی کمپوست بدست آمد. همچنین، تیمار NPK + ۳۰ تن در هکتار کود دامی منجر به بیشترین عملکرد اسانس گل و تیمار ۱۵ تن در هکتار ورمی کمپوست موجب بیشترین عملکرد اسانس مجموع برگ و ساقه شد. در مقایسه گروهی بین تیمارهای کودی مصرفی، تنها مقایسه بین کودهای آلی (دامی در مقابل ورمی کمپوست) و کودهای زیستی (قارچ در مقابل باکتری) موجب افزایش معنی دار عملکرد اسانس گل شد. در نتایج مربوط به عملکرد اسانس مجموع برگ و ساقه، همه مقایسه های انجام شده بین گروه های تیماری تاثیر معنی داری را نشان دادند و تنها کود آلی (برهم کنش بین کود دامی در مقابل ورمی کمپوست) معنی دار نبود. بااین حال، بیشترین عملکرد اسانس مجموع برگ و ساقه، مربوط به کود زیستی در مقابل با کود شیمیایی و آلی بود.نتیجه گیری: به طور کلی می توان نتیجه گیری کرد که در بین تیمارهای استفاده شده، تیمار کودهای آلی در کنار کودهای شیمیایی می تواند در تولید پایدار این گیاه دارویی باارزش باشد. این یافته ها پیشنهاد می کند که استفاده باهم (ترکیب) کودهای بیولوژیک و آلی، می تواند در کشت سرخارگل به علت افزایش درصد و عملکرد اسانس مزیت باشد.

اسانس, سرخارگل (Echinaceae purpurea L.), کود زیستی, ورمی کمپوست