محمد حسین مهدوی قهساره - دانشجوی دکتری مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران
آویده کامرانی - استادیار دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران

زندگی انسانی در طول تاریخ همواره با مخاطراتی همراه بوده و تلاش برای بقا همواره انسان را ناگریز از تجهیز در برابر تهدیدها کرده است. تهدیداتی که می تواند انسان ساخت و یا از عاملی طبیعی نشئت گرفته باشد. گونه مواجهه با این مخاطرات در طول و عرض تاریخ و جغرافیا شکل و گونه های مختلفی را به خود دیده است. محدوده موردمطالعه این مقاله در بررسی چگونگی پاسخ گویی به مخاطرات، فلات مرکزی ایران است. فلات مرکزی ایران، با اقلیمی گرم و خشک قسمت وسیعی از خاک ایران را در برمی گیرد و باتوجه به ویژگی های اقلیمی و جغرافیایی خود، ملاحظات امنیتی خاص خود را نیز دارا است. این پژوهش به دنبال آن است که ویژگی های دفاعی بافت شهرهای تاریخی را در منطقه فلات مرکزی ایران مورد بررسی قرار دهد تا میزان پاسخگویی این بافت ها را در برابر مخاطرات معاصر باز بررسی کند. این مقاله به دنبال یافتن پاسخ برای این پرسش است که آیا تدابیر امنیتی شهرهای تاریخی در فلات مرکزی ایران، با اصول امروزی پدافند غیرعامل در ارتباط هستند؟ و در صورت مثبت بودن جواب این سوال، کدام یک از این تدابیر با کدام یک از اصول امروزی پدافند غیرعامل مطابقت دارد؟ پژوهش حاضر با بهره گیری از مطالعات اسنادی و تحلیل کیفی انجام شده است. نتایج این بررسی نشان می دهد اگرچه اصول و ویژگی های امنیتی در بافت شهرهای تاریخی این منطقه متناسب با تهدیدات دوران خود بوده است، اما درعین حال با بسیاری از اصول پدافند غیرعاملی امروزی شامل مکان یابی، مقیاس بهینه استقرار جمعیت و فعالیت، پراکندگی، استتار، اختفا، پوشش، فریب و سازه های دومنظوره تا حدود زیادی به ذات انطباق و با فراهم آوری امکانات جانبی، می توان شرایط لازم برای تطبیق اصولی همچون «مقیاس بهینه در پراکندگی و توجیه اقتصادی ویژه»، «کوچک سازی و ارزان سازی و ابتکار در پدافند غیرعامل»، «تفرقه و پراکندگی» و «فریب» را محیا کرد.

پدافند غیرعامل, فلات مرکزی ایران, شهر تاریخی, تهدید