هادی دهقان - گروه علوم و مهندسی آب، مرکز آموزش عالی کاشمر، کاشمر، ایران
علیرضا وحیدی - گروه علوم و مهندسی آب، مجتمع آموزش عالی بم، بم، ایران
سجاد میجانی - گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
محمد نادریان فر - گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه جیرفت، جیرفت، ایران

تنش خشکی از مهم ترین عوامل کاهنده رشد ریشه و اندام ­های هوایی و عملکرد دانه در گیاهان زراعی می­ باشد. این تحقیق به منظور ارزیابی اثر تنش خشکی بر عملکرد، اجزای عملکرد، خصوصیات ریشه و همچنین بررسی ارتباط صفات فیزیولوژیکی گیاه با عملکرد دانه در شرایط تنش خشکی به صورت گلدانی و در گلخانه اجرا شد. تیمارها شامل تنش خشکی در چهار سطح (۴۰، ۶۰، ۸۰، ۱۰۰ درصد نیاز آبی) بود و در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار انجام شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تنش خشکی بر وزن برگ، وزن ساقه، تعداد دانه، وزن دانه، وزن نیام، وزن ریشه، حجم ریشه، طول ریشه، سطح ریشه، تراکم طولی ریشه و تعداد نیام معنی­ دار و بر نسبت وزن ریشه به ساقه معنی ­دار نبود. بیشترین وزن برگ، وزن ساقه، تعداد دانه، وزن دانه، وزن نیام، وزن ریشه، حجم ریشه و طول ریشه در تیمار ۱۰۰ درصد نیاز آبی و کمترین مقادیر آن ها در تیمار ۴۰ درصد نیاز آبی مشاهده شد. با کاهش درصد نیاز آبی گیاه صفات مورد مطالعه کاهش یافتند. در بین اجزای عملکرد، وزن دانه و تعداد نیام در شرایط تنش ­های نسبتا شدید نسبت به عدم تنش به ترتیب ۳۶ و ۵۸ درصد کاهش یافتند. در شرایط عدم تنش آبی (۱۰۰ و ۸۰ درصد نیاز آبی)، تعداد دانه با صفات وزن ریشه و تراکم طولی ریشه همبستگی منفی (به ترتیب ۰/۳۶۶- و ۰/۰۴۸-) و با صفات سطح ریشه و حجم ریشه همبستگی مثبت (به ترتیب ۰/۶۱۹ و ۰/۵۲۷) نشان داد. از طرف دیگر در شرایط تنش­های آبی (۶۰ و ۴۰ درصد نیاز آبی) وزن دانه با صفات مربوط به ریشه رابطه مثبت داشت که بیشترین مقدار آن با حجم ریشه (۰/۷۳۹) و طول ریشه بود (۰/۶۵۷). هم­چنین تعداد دانه نیز با صفات ریشه مانند وزن ریشه (۰/۸۲۳)، سطح ریشه (۰/۸۰۴) و حجم ریشه (۰/۵۹۴) رابطه مثبتی داشت. نتایج رگرسیون گام به گام نشان داد که در شرایط عدم تنش صفات تعداد نیام، تعداد دانه و وزن برگ و در شرایط تنش صفات تعداد نیام، وزن دانه، وزن برگ و وزن ریشه بیشترین عوامل موثر بر عملکرد می ­باشند؛ بنابراین در شرایط تنش خشکی، وزن ریشه مهم است و در جذب آب توسط گیاه موثر است.

تعداد نیام, رگرسیون گام به گام, نیاز آبی, همبستگی