نیر طهوری - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی (علوم و تحقیقات)
امیر بوالی - دانشجوی دکتری پژوهش هنر. دانشگاه آزاد اسلامی (علوم و تحقیقات)

سینمای مستند کوششیست برای ثبت و بازنمایی امر واقع. سینمای محمدرضا اصلانی، اگر بخواهیم آن را در یکی از دو دسته یداستانی یا مستند جای دهیم، حیطه ای لغزنده است که گویی نه در این میگنجد و نه در آن. راهکار راحت، دست یازیدن به قسمسوم و گنجاندن آن در سینمای تجربی ست. در حالی که اصلانی هرگز نخواسته در حوزه ی فرم طبع آزمایی کند و صرفا کاوشگر شکل باشد. آتش سبز ۱۳۸۶ نوع خاصی از سینمای داستانی ست و چیغ ۱۳۷۵ ( موردی ویژه در سینمای مستند. نکته آن جاستکه این خاص بودن دقیقا چیست و از کجا نشات می گیرد. سینما از جهان غرب می آید و فیلم سازان ما، عمدتا و عموما، نه تنها ابزارو تکنیک، که گرامر زبانی و جهان بینی خود را از همان عالم به عاریت می گیرند. اصلانی اما چیغ را از آیه نور؛ ترجیع بند هاتفاصفهانی و اسطوره های هورامان وام میگیرد. چنان که آتش سبز اشارتیست به آیهی ۸۰ از سوره یس: الذی جعل لکم من الشجرالاخضر نارا فاذا انتم منه توقدون. او از سرچشمه های متفاوتی نوشیده و این تفاوت تنها در محتوای اثرش ظاهر نشده، بلکه به جهانفرم نیز بسط یافته است. برای یافتن پاسخی بایسته، بررسی موردی فیلم جام حسنلو و داستان کسی که می پرسد ۱۳۴۶ بهعنوان نخستین اثر فیلم ساز، از آن رو حائز اهمیت است که اصلانی در نخستین گام، راه خود را یافته بود و سینمای او در سال هایآتی، به نوعی تکرار؛ بسط و ارتقای همان تجربه ی نخستین قلمداد می شود. جام حسنلو و داستان کسی که می پرسد را میتوان نشانه ای از انسان ایرانی در جهان امروز دانست. انسانی که انگاره های پیشاز اسلام و پس از اسلام در او نهادینه شده و اینک با جهان غرب در تماس و تعامل است و سه ضلع این حیات او را از انسان درجغرافیاهای تاریخی دیگر متمایز می سازد. اصلانی از منظر همین تمایز به امر واقع می نگرد و در گزینش آن و نحوه ی بیانش بهراهی متفاوت می رود که عمیقا این جاییست. همین هویت ایرانی دریچه ای ست به دریافت فرم؛ تفاوت آن با تعاریف متداول مستندو معنایی این جهان را منعکس می سازد.روش پژوهش: این نوشتار به روش توصیفی- تحلیلی صورت پذیرفته است: گردآوری منابع کتابخانه ای؛ مشاهده ی فیلم اصلانی وتحلیل خوانده ها و دیده ها.

فیلم مستند؛ ساختار کونترپوآن؛ هنر سنتی؛ جام حسنلو؛ تذکره الاولیا.