فرید احمدزاده - دانشجوی دکتری باستان شناسی، دانشگاه تهران،تهران، ایران
حسن کریمیان - استاد گروه باستان شناسی ، دانشگاه تهران، تهران، ایران
محمد حسن طالبیان - دانشیار گروه معماری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

این مقاله به ساختار و عملکرد آسیاب­های آبی در منطقه کوهستانی هورامان می­پردازد. آسیاب­های آبی با ساختاری فنی که زاییده دانش بومی و روشی هوشمندانه از گذشتگان است در راستای ایجاد تعادل بین نیازها و خواسته­های جوامع انسانی با امکانات بالفعل و بالقوه موجود در محیط­های مختلف شکل گرفته است. با توجه به اینکه نان مهم­ترین خوراک مردمان گذشته بوده است، آسیاب و حرفه آسیابانی به واسطه ارتباط با معیشت، تغذیه و شیوه گردآوری غذا، بخشی از مطالعات حوزه تاریخ اجتماعی به شمار می­رود. بنابراین با پژوهش در این موضوعات می­توان به نقش مهم و کارکرد آسیاب­های آبی در عرصه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع محلی در گذشته آشنا شد. در این پژوهش سعی بر این است که به بررسی و مطالعه آسیاب­های آبی منطقه هورامان به عنوان بخشی از فرهنگ مادی به جای مانده از ادوارقاجار و پهلوی پرداخته شود؛ و به این پرسش­ پاسخ دهد: آسیاب­های آبی هورامان، طی دوران قاجار و پهلوی، چه نقشی در تداوم و تحول زیستی منطقه، به لحاظ ساختاراجتماعی – اقتصادی ­داشته­اند؟ روش پژوهش توصیفی – تحلیلی و با تکیه بر مطالعات میدانی، منابع محلی، تاریخ شفاهی بصورت مصاحبه با پژوهشگران بومی و اشخاصی که بصورت نسل در نسل شغل آسیابانی را به ارث برده­اند، صورت پذیرفته است. نتایج پژوهش نشان می­دهد آسیاب­های آبی هورامان با وجود اینکه در یک منطقه کوهستانی و صعبالعبور ایجاد شده­اند همواره علاوه بر عملکرد اصلی خود یعنی، آرد کردن غلات برای پختن نان، در معیشت و تداوم زیست در این منطقه به لحاظ اجتماعی و اقتصادی نقش ایفا کرده­اند. بنابراین آسیاب­های هورامان از یک سو نقش بی بدیلی در شکل دادن و تنظیم روابط اجتماعی جوامع درون منطقه و برون منطقه­ای داشته است. و از سوی دیگر به طور گسترده به بافت اجتماعی – اقتصادی جوامع هورامان که به دلیل کمبود زمین در منطقه کوهستانی، کشاورزی مناسبی نداشته­اند؛ کمک کرده است.

هورامان, آسیاب آبی, نان, ساختاراجتماعی, ساختاراقتصادی