ناصر نیکوبخت - دانشیار دانشکده علوم انسانی گروه ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس
احسان زیورعالم - کارشناس ارشد دانشگاه هنر تهران

شاهنامه فردوسی اثری با شخصیتهای بسیار و متنوع است و توانایی تبدیل شدن به متون نمایشی را از هر حیث دارد؛ ولی پیش از ورود به نگارش چنین متونی نیاز است هر یک از شخصیتها از منظر نظریه های شخصیتپردازی دراماتیک بررسی و تحلیل شود. شخصیتپردازی قهرمان نمایش به منزله یکی از ارکان اصلی دنیای نمایش، مولفههای ویژهای چون کنشمندی و انگیزش برای دست زدن به عمل دراماتیک، ویژگیهای فیزیکی و روانی دارد که آن را از شخصیتپردازی داستانی متمایز میکند. سودابه یکی از شخصیتهایی جذاب داستانی در شاهنامه است. ویژگیهایی شخصیتی وی با شخصیتهای متعددی در ادبیات دیگر ملل مقایسه کردنی است. سودابه دارای ویژگیهای قهرمانان دراماتیک است. در این مقاله کوشش شده با برشمردن مولفههای یک شخصیت نمایشی، نشان دهیم که به کمک شیوه پرداخت هنری فردوسی از سودابه، می توان همچون دیگر نمونههای ادبیات نمایشی، در نمایشنامهای از سودابه شخصیتی نمایشی خلق کرد و در مرکز توجه اثری نمایشی قرار داد. در سالهای گذشته، نظریه های شخصیتپردازی استفاده شده برای تحلیل شخصیتهای داستانی در متون ادبی کهن، نظریه های کلاسیکی بوده است که اکنون مورد تردید قرار گرفتهاند و نیاز است با دیدگاههای جدید به نقد و تحلیل آن ها پرداخته شود. یکی از این نظریه ها در حوزه شخصیتپردازی دراماتیک، نظریه کنشمندی شخصیت گرماس است که شخصیت را براساس میزان کنش در بافت متن نمایشنامه می سنجد.

زنان شاهنامه, سودابه, شخصیت نمایشی, کنشمندی