معصومه موسایی باغستانی - استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

از میان شرح ها و توضیحات متعددی که بر بوستان سعدی نوشته شده است، توضیح غلامحسین یوسفی نسبت به شروح دیگر در جامعه ادبی و دانشگاهی اهمیت بیشتری دارد و به عنوان یکی از منابع اصلی درس «اشعار سعدی»، مورد استفاده و استناد استادان و دانشجویان است. با توجه به این مطلب، سوال این است که آیا توضیح یوسفی قابل اعتماد و خالی از اشکال است؟ و آیا با وجود آن، خواننده از شرح های دیگر بی نیاز است؟ نگارنده در پاسخ به این سوال ها پس از جمع آوری و نقل ابیاتی که در توضیح آنها اشکال و ایرادی دیده می شود، به ترتیب توضیح یوسفی و چند شارح دیگر (خزائلی، ناصح، سودی، انزابی نژاد و قره بگلو) را نقل کرده است. سپس به شیوه تحلیلی - انتقادی با ذکر دلیل، توضیح یوسفی بر هر بیت را نقد کرده و با استناد به لغت نامه دهخدا، معنا و توضیحی درباره بیت و واژه موردبحث ارائه کرده که درست یا دقیق تر به­نظر می رسد. ضمن اینکه هرجا لازم بوده، در تایید نظر خود شواهدی از سعدی و شاعران دیگر نیز نقل کرده است. از مجموع سیزده بیتی که در این مقاله نقد و بررسی شده است، نه مورد از اشکالات به معنی بعضی واژگان مربوط می شود (بیت­های شماره ۷، ۱۹، ۴۶، ۴۹، ۷۲، ۲۸۳، ۲۰۲۸، ۲۰۹۳، ۳۳۸۱) و ناشی از بی توجهی شارح به معانی مختلف یک واژه است. دو مورد از اشکالات، مربوط به خوانش واژه و معنی آن است (بیت­های ۱۱۷۵ و ۲۰۲۰). دو اشکال دیگر به معنی کلی بیت مربوط می شود (بیت­های ۲۷۷ و ۲۵۰۳).

سعدی, بوستان, شرح, توضیح, غلامحسین یوسفی