رضا رفایی قدیمی مشهد - دانش‎آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
سعید بزرگ بیگدلی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

تاریخ جهانگشای جوینی، علاوه بر اینکه یکی از مهم‎ترین آثار تاریخی دوره مغول به شمار می‎آید، از جنبه ادبی نیز یکی از شاهکارهای ادبیات پارسی است. در این پژوهش، جلوه‎ها و جنبه‎های گوناگونی اخلاقی کتاب تاریخ جهانگشا تحلیل و بررسی شده است. مدعای اصلی پژوهش حاضر این است که تاریخ جهانگشا علاوه بر ارزش های تاریخی، از جهت اشاعه مسائل اخلاقی و تعلیمی نیز یک اثر برجسته در عصر مغول، دوره‎ای دشوار برای فرهنگ ایرانی، به شمار می‎آید. به منظور بررسی این مدعا، مسائل اخلاقی تاریخ جهانگشا در دو نوع ایجابی و سلبی دسته‎بندی ‎و در ادامه، انواع شیوه‎های بیان عطاملک جوینی در مسائل اخلاقی واکاوی شده است. نتایج این پژوهش نشان می‎دهد که جوینی در مقام یک منتقد اخلاقی و مروج اخلاق در عصر مغول، با شیوه‎ای خلاقانه بیشتر متمایل به ترغیب افراد به امور نیک اخلاقی و اجتماعی بوده و به دلایلی همچون تلاش برای حفظ فرهنگ ایرانی، بیم از گزند مغولان در صورت نفی اعمال ایشان و ایدئولوژی ویژه او در باب اهمیت خوش بینی و امید، نهی از امور منفی، جایگاهی پایین‎تر در اندیشه او داشته است. همچنین به‎نظر می‎رسد تعدد روش‎های نویسنده در بیان مسائل اخلاقی حاکی از اهمیت تعلیم و اخلاق در نظام اندیشگانی او باشد.

ادبیات تعلیمی, نثر تعلیمی, محتوای اخلاقی, عطاملک جوینی, تاریخ جهانگشا