داود حسن زاده کریم آباد - استادیار موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

مهم ترین عوالم خلقی و گسترده ترین تعینات کونیه، عالم عقل یا عالم ارواح است. شناخت این عالم به جهت درجه تجرد ویژه اش برای اذهان معمولی که تجرد مثالی آنها نیز کامل نیست چندان میسور نیست و به سلوک علمی و عملی خاصی نیاز دارد. وصول به این عالم در متون حکمی و عرفانی اندیشمندان اسلامی مورد بحث بوده است. تحلیل­های فلسفی مشائی و حتی اشراقی در این وادی چندان دقیق نبوده و در حکمت متعالیه بر آن خرده گرفته­اند. حکمت متعالیه با تبیین حرکت جوهری نفس و صیروت وجودی آن تا وصول به وجود للمدرک عقل فعال و اتحاد با آن و با دیگر عقول در مراتب طولی و شمول و جمعیت یافتن نسبت به مراتب ما دون، وصول به عالم عقل را معنا نموده است. در عرفان اسلامی نیز نفس با تلبس به احوال متعاقب در طی سلوک الی الله از قیودات و احکام به ودیعت گرفته در معراج ترکیب، منسلخ گشته و به سوی بساطت و کلیت خویش پیش می­رود تا آنکه با همه عقول و ارواح قدسی متحد می­گردد. این دو تحلیل روح واحدی دارند؛ به طوری که می­توان گفت آنچه عارف با شهودات خود از معنای وصول به عالم ارواح به دست داده است، در حکمت متعالیه صورت برهانی به خود گرفته است.

عالم ارواح, عالم عقل, وصول, حکمت اسلامی, عرفان اسلامی