فرشاد شیخی - عضو هیات علمی گروه موسیقی، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
فرهاد شیخی - عضو هیات علمی گروه موسیقی، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
نیلوفر بدری کوهی - عضو هیات علمی گروه موسیقی، دانشکده موسیقی، دانشگاه هنر تهران.
پریسا مهرعلی زاده - کارشناس ارشد نوازندگی ساز جهانی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

این پژوهش شامل بررسی تطبیقی نغمه­های رایج ساز رباب در رساله موسیقی کبیر فارابی با گام زارلن است که در پاسخ به سوال اصلی تحقیق با عنوان: چگونگی ارتباط گام زارلن با نغمات رباب شکل گرفته است. بدین منظور، نخست نغمات موجود در ساز مذکور را آنالیز نموده، سپس آنها را ضمن شرح و تفسیر مختصر گام زارلن با استفاده ازضرب و تقسیم نسبت­های ریاضی موجود، با گام مطرح شده انطباق داده­ایم که در نتیجه این مقایسه مشخص شد، نغمات مذکور در شرایطی با گام دیاتونیک زارلن مطابق است اما در گام کروماتیک ساختاری متفاوت دارند. در بررسی مجدد گام زارلن متوجه شدیم علاوه بر ایرادهای رایج که شامل وجود چهارم درست بزرگ­تر از ۴:۳ و پنجم درست کوچک­تر از ۳:۲ است، ایرادی دیگر به ساختار گام زارلن وارد است. در حالی که محققان تاکنون بر این باورند که این گام دارای دونوع نیم­پرده کروماتیک و یک نوع نیم­پرده دیاتونیک است نتایج این مقاله مشخص می­کند که گام مذکور دارای دونوع نیم­پرده دیاتونیک و یک نوع نیم­پرده کروماتیک است. با توجه به رویکرد توصیفی-تحلیلی این پژوهش برای برطرف ساختن آن ایراد نظریه اصلاحی مطرح می­شود که پس از اعمال آن نغمات ساز رباب و گام زارلن انطباق کامل خواهند داشت.

نیم پرده, نسبت بسامدی, رباب, کروماتیک, دیاتونیک