سید حسین میثمی - مدیرگروه کارشناسی های ارشد نوازندگی موسیقی ایرانی و اتنوموزیکولوژی پردیس فارابی دانشگاه هنر تهران

موسیقی در پیشینه حیات عرفانی حکومت صفوی، به صفی­الدین اردبیلی در دوران ایلخانی برمی­گردد. در این پیشینه موسیقی به عنوان یک عامل مهم نقش بسیار ارزنده­ای ایفاء کرده است. یکی از آثار مهم و غنی در این ارتباط، کتاب صفوه الصفا اثر ابن بزاز اردبیلی است که نویسنده به مناقب شیخ صفی­الدین پرداخته است. هدف از این تحقیق درک عمیق­تر پیشینه موسیقایی حیات عرفانی دوران صفوی است. روش تحقیق کیفی بر اساس تحلیل محتوا با مقایسه دیگر منابع است؛ مبحث سماع به سه نوع عام، خاص و اخص تقسیم می­شده، هر سه نوع در عمل در خانقاه شیخ صفی رواج داشته، ولیکن با نوع عام آن رفتاری احتیاط آمیز می­شده است. «گفته» در قوالی به معنای نوعی ضربی­خوانی به عنوان یک واژه تخصصی در قوالی غزلیات عطار و مولوی مفهوم معناداری داشته است. با توجه به کاربرد اوزان عروضی مختلف، احتمالا سماع­ها در ادوار ایقاعی مختلف اجرا می­شده­اند. با توجه به طولانی بودن زمان سماع­ها که احتمالا ملودی­های این غزل­ها جنبه­ی تکرارپذیری داشته، می­توان حدس زد که تا حدی بداهه­ در اجرای آنها نقش داشته است. قوالان را می­توان به سه مرتبه اجتماعی درباری، خانقاهی و مردمی تقسیم کرد. قوالان خانقاهی ظاهرا در نواختن نی و گویندگی نقش ایفاء می­کردند.

صفوه الصفا, شیخ صفی, عرفان, سماع, قوال