اسدالله غلامعلی - دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
علی شیخ مهدی - استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

پس از اعلام سیاستهای مبتنی بر گسترش مناسبات سرمایهداری و سرکوب سیاسی مخالفان، همگام با آغاز مدرنیزاسیون پهلوی دوم و هم زمان با آغاز برنامههای توسعه اقتصادی و اجتماعی در دهه های ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ خورشیدی، برخی از سینماگران ایرانی فرم و مضامین متفاوت با جریان فیلم سازی تجاری را تجربه کردند. دلایل گوناگونی برای این تحول میتوان برشمرد؛ از جمله شرایط اجتماعی، ارتباط سینماگران با محافل ادبی، و تحول ادبیات داستانی در ایران و اقتباس از آثار ادبی مدرن. فیلم خشت و آینه (۱۳۴۴)، اثر ابراهیم گلستان، از جمله فیلمهایی است که از نظر درونمایه و فرم متفاوت و بدیع است. شیوه روایت فیلم خشتو آینه کاملا به آنچه میخائیل باختین، یکی از مهمترین نظریهپردازان ادبیات در سده بیستم میلادی، با عنوان «نظریه منطق مکالمهای» مطرح کرده، مرتبط است. هدف از پژوهش حاضر بررسی پیوستگی تحولات سینمای هنری و جامعه ایران با مدرنیزاسیون دهه ۱۳۴۰ خورشیدی به روش توصیفی- تحلیلی است و همچنین مقایسه فیلم خشت و آینهبا دیدگاه باختین و منطق مکالمهای او. نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد که فیلم خشت و آینه، به منزله یکی از مهمترین آثار سینمای ایران، از شیوههای روایی مدرن و منطق مکالمهای باختین بهره برده است.

ابراهیم گلستان, خشت و آینه, منطق مکالمهای, میخائیل باختین