زهرا اعظمی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران
محمد علی شیخ الحکمایی - دانشجوی دکتری معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، تهران
طاهر شیخ الحکمایی

چکیده هنر گچ­بری، از جمله هنرهای تزئینی در معماری بناهای ایران است که از دیرباز زینت بخش بسیاری از کاخ­ها و بناها قبل از دوران اسلامی و همچنین زینت­بخش بناها به خصوص مساجد دوران اسلامی بوده است. از نقوش ناب در گچبری می­توان به نقوش گیاهی اشاره کرد. در دوران قبل از اسلام، در کاخ­های ساسانی نمونه­های متنوعی از نقوش گیاهی در گچ­بری دیده شده است. هدف مقاله پیش­رو، شناخت و بررسی نقوش گیاهی در گچ­بری کاخ­های ساسانی (کاخ تیسفون) و سه مسجد تاریخی متعلق به اوایل دوران اسلامی در ایران و سپس مقایسه آنها می­باشد. نقوش گیاهی در گچ­بری­های کاخ­های ساسانی، نقوش انتزاعی از طبیعت­اند که اشکال متنوعی را می­توان در آنها یافت که عبارتند از: نقوش نخل، تاک و پیچک، انگور، انار، گل نیلوفر آبی و گل چند پر، بلوط و برگ انجیر و نقش­هایی شبیه به برگ برساو شده. سپس در دوران اسلامی که باورهای مذهبی اثر خود را بر هنر و گرایش­های هنری گذاشت؛ نقوش گچ­بری نیز بدلیل منع نقوش انسانی و حیوانی، دستخوش دگرگونی شد، به گونه­­ای که نقوش گیاهی ساسانی در کنار گردش اسلیمی و ساقه های آن و در مواردی در ترکیب با کتیبه نگاری آیات قرآنی زینت بخش بناها شدند.

واژه های کلیدی گچ بری, نقوش گیاهی, تیسفون, مساجد ایران, اسلیمی, ختایی