محمد مرتضایی - ۱استادیار پژوهشکده باستان شناسی، تهران، ایران
مریم دهقان - کارشناس ارشد باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
یداله حیدری باباکمال - دانشجوی دکتری باستان شناسی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده نقش­برجسته­ها، یکی از مهم­ترین مدارک باستان­شناسی جهت شناخت جنبه­های تاریک فرهنگ­های گذشته به­شمار می­روند. در مجموعه­ی سنگ تاق­بستان، ۴۷ نقش­برجسته که احتمالا تزئینات بنایی را تشکیل می­دهند، نگهداری می­شوند. به­نظر می­رسد این تزئینات از بنایی خارج از کرمانشاه بدست آمده و هیچ­گونه ارتباطی با بناهای قاجاری کرمانشاه نداشته باشند. با توجه به اینکه مجموعه فوق تاکنون مورد مطالعه هنری و باستان­شناختی قرار نگرفته­، پژوهش حاضر نخستین تلاشی­ست که با این منظور صورت پذیرفته و هدف از آن نیز شناسایی هویت و جریانات موثر در شکل­گیری آنها می­باشد. موضوعات حک شده، صحنه­های بزم و جشن درباریان، شکار شاهانه در شکارگاه، تک­چهره­هایی از سربازان تفنگ به­دست قاجاری و نقوش گیاهی و گل و مرغ می­باشد. مهم­ترین سوال پژوهش حاضر عبارتست از؛ دلایل، زمینه­ها و الگوهای هنری موثر در ایجاد نقش­برجسته­های مزبور کدامند؟ نتایج پژوهش نشان می­دهد که الگوپذیری شاهان قاجار در نقش­برجسته­­سازی از هنر ایران باستان، هنر صفویان و هنر غربی به­ وضوح مشهود است. به­علاوه با مطالعه­ی تطبیقی نقوش، احتمالا این مجموعه مربوط به بنایی اشرافی در شیراز (؟) یا اطراف آن بوده و احتمالا در زمان فتحعلی­شاه بنا شده است.­ روش بکار رفته نیز استفاده از مطالعات مقایسه­ای و منابع دست اول دوره­ی قاجار به منظور شناسایی ماهیت و جریانات هنری موثر بر آنها است.

واژه های کلیدی نقش برجسته, قاجار, مجموعه سنگ, ایران باستان, غرب, الگوپذیری