عرفان حیدری - پژوهشگر دوره دکتری، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران
حمید رضا انصاری - استادیار گروه معماری، دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
پرنیان ساعی - دانشجوی کارشناس ارشد معماری پایدار و طراحی منظر، گروه معماری منظر، دانشکده پیاچنزا، دانشگاه پلی تکنیک میلان، پیاچنزا، ایتالیا

مقاله در پی شناخت مفهوم مشهد و بررسی الگوی فرمی آن است. برای دستیابی به این شناخت مصادیق مختلف تحلیل گردیده و الگو، مبانی و ریشه های هر یک مورد مطالعه قرار گرفته است. بررسی الگوهای فرمی مشهد حاکی از دو گونه ی، قبه ای و شبستان نه بخشی است. بخش مطالعه موردی پژوهش به توصیف مشهد حاجی پیاده بلخ به عنوان مصداقی با الگو و کارکرد مشابه اختصاص دارد. هدف تحقیق، تبیین مفهوم مشهد از جنبه ی ساختاری-عملکردی و بررسی سازواره ای آن با الگوی شبستان نه گنبد است؛ که با روش تفسیری-تاریخی و مورد کاوی در پی پاسخ به سه سوال است: ۱)به لحاظ عملکردی چه مفاهیمی از کاربرد مشهد قابل بازخوانی است؟ ۲)چه سازواره ای بین شبستان نه گنبد با مفهوم مشهد و سیر تکامل و تداوم آن وجود دارد ؟ ۳)به عنوان یک مطالعه موردی: بنابر تفسیر تاریخی مشهد حاجی پیاده بلخ، چه سازواره ای بین شبستان نه گنبدی آن با مفهوم مشهد وجود دارد؟ نتایج تحقیق نشان داد که مفهوم مشهد، الزاما اشاره ای صرف به آرامگاه نیست؛ بلکه می تواند واجد صورتی نمادین و یادمانی هم باشد که در بسیاری از مصادیق مقدم بر جنبه زیارتگاهی آن است. در مواردی مفهوم مشهد همراه با الگوی شبستان نه گنبد ساختار می یابد. همچنین این تحقیق، مشهد حاجی پیاده بلخ را در هر سه دوره ی ساخت و تغییر، دارای هویتی متناظر با مفهوم مشهد می یابد.

مشهد", شبستان نه گنبد", مربع نه بخشی", مسجد کوچک مقیاس", ", حاجی پیاده بلخ"