بابک عالمی - عضو هیت علمی دانشکده معماری و هنر دانشگاه کاشان و مدیر اجرایی مجله مطالعات معماری ایران
صدیقه کمالی زارچی - دانشکده معماری و شهر سازی/ دانشگاه شهید بهشتی

گنبد، فرمی است که تاثیر بسزایی در شکل گیری ساختارها و مناظر معماری ایران دارد. شناخت انواع، شیوه­­های ساخت، و عملکرد سازه ای آن همواره دغدغه معماران و محققان بوده­است. این پژوهش، به گنبدخانه مسجد جامع کاشان، از معدود بناهای کهن و پابرجا پس از زلزله های ویرانگر منطقه پرداخته است. تاکنون به معماری و فن ساخت این بنا پرداخته نشده است و بررسی آن نمایانگر تمایزاتی با گنبد های مشابه است. هدف پژوهش، مستندنگاری، بررسی پیشینه تاریخی، تزیینات و شیوه ساخت این گنبدخانه است. راهبرد پژوهش توصیفی تحلیلی و تفسیری-تاریخی است. پژوهش با حضور در بنا، کار میدانی و همچنین مطالعه منابع کتابخانه­ای و اسناد شفاهی برای کنترل یافته‎ها و درک فنون به کاررفته و آگاهی از فرایند ساخت انجام شده­است. یافته های پژوهش نشان­می دهد که گنبد متعلق به دوره ایلخانی و به صورت دوپوسته گسسته است که با استفاده از فن شاهنگ و زنجیر و شابلون متحرک ساخته شده؛  شکل قوس گنبد داخلی، منحنی ریسمان آویخته­است. نتایج پژوهش ضمن شناسایی دقیق اجزا و چگونگی کاربرد مصالح و خشخاشی ها در گنبد، نشانگر تشابه سلسله مراتب فن ساخت در منطقه، در مقایسه با گنبد­خانه­ی چند بنای هم­دوره خود است. تزئینات ایوان و محراب، نمونه منحصربه فردی از کاربندی و مقرنس است.

مسجد جمعه کاشان, فضای گنبدخانه, فن ساخت گنبد, گنبد دوپوسته گسسته, فن شاهنگ و زنجیر