فاطمه قلی زاده - گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
حسن کریمیان - گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران، ایران.
جواد نیستانی - گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

مهاجرت سادات علوی به ایالات تبرستان و دیلمستان بر اثر فشار خلفای عباسی و سپس قیام یحیی بن عبدالله­ در دیلم سبب گسترش تشیع زیدی در این مناطق شد. علویان زیدی مذهب با استفاده از انزوای جغرافیایی ولایات مزبور از سرزمین­ های خلافت اسلامی و جلب حمایت اسپهبدان و مردم محلی موفق به تشکیل اولین حکومت شیعی شدند. حسن بن زید به عنوان سردمدار این حکومت جدید پس از پیروزی در آمل استقرار یافت. آمل، ساری، جرجان به ضمیمه گیلان و دیلم، جزو مناطقی بود که حدود ۲۰ سال از طرف علویان اداره شد. حکومت علویان، نخستین حکومتی بود که در شرق خلافت اسلامی به دور از تایید خلفای عباسی تشکیل شد. حسن بن زید مذهب شیعه زیدی را به عنوان مذهب رسمی حکومت خود اعلام کرد و بدین گونه قلمرو علویان در تبرستان به مرکزی تبدیل شد که مدعی خلافت عباسیان بود. یکی از ابزاری که علویان برای مشروع نشان دادن حکومت خود از آن استفاده می­ کردند سکه ­ها بودند. از آنجایی که مسکوکات فلزی از قابل استنادترین شواهد باستان­ شناسی هستند، در پژوهش حاضر تلاش گشته تا با بهره گیری از آنها به این پرسش پاسخ گفته شود که مضامین مورد استفاده علویان بر روی سکه ­ها چه تفاوتی با شعائر منقور بر سکه­ های استاندارد عباسیان داشته و ضرب آیات و احادیث جدید با چه هدفی صورت گرفته است؟ نتیجه مطالعات بر روی سکه­ ها در کنار منابع تاریخی روشن ساخت که علویان تبرستان عامدانه و با هدف اثبات مشروعیت سیاسی و مذهبی خویش، سکه­ هایی متضمن آیاتی از قرآن کریم که در باب جایگاه اهل بیت و جهاد در مقابل دستگاه خلافت عباسیان قابلیت تفسیر داشتند، ضرب می­ کردند. بدین ترتیب، علیرغم آنکه سکه­ های علویان طرحی مشابه مسکوکات عباسیان دارند، لیکن از نظر مضامین کاملا متمایز و با هدف انتقال مفاهیمی چون حمایت از اهل بیت پیامبر، تبلیغ تشیع و مقابله با دستگاه خلافت عباسیان ضرب می ­گشتند.

علویان, تشیع زیدی, سکه, شعائر اسلامی, جنبش های دینی