سیدمحمد انتظام - دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه مفید

ابن سینا سه نظریه به ظاهر متفاوت در مورد صفات کمال خداوند دارد؛ گاه از عینیت وجودی و  وحدت مفهومی صفات کمال سخن می گوید، گاه آنها را لازم ذات می داند و گاه آنها را به سلب و اضافه باز می گرداند. در این مقاله، پس از تحلیل و بررسی سخنان او در مورد نظرات سه گانه یاد شده، آشکار می ‍شود که منظور او علی رغم ظهور بعضی از سخنانش از لازم ذات، صادر از ذات نیست تا با نظریه عینیت وجودی صفات با یکدیگر و با ذات ناسازگار  شود. بلکه منظور او لازم تحلیلی است. در نتیجه این نظریه با دو نظریه دیگر او سازگار است. همچنین روشن خواهد شد که نظریه اضافی یا سلبی بودن صفات کمال، هرچند با نظریه لازم ذات بودن آنها قابل جمع است، اما براساس یک تفسیر، با نظریه وحدت مفهومی صفات و براساس تفسیری دیگر با وحدت مفهومی و عینیت خارجی آنها ناسازگار است.

صفات کمال خداوند, عینیت وجودی صفات کمال, وحدت مفهومی صفات کمال, لوازم ذات خداوند, ابن سینا