علی ابراهیم پور - طلبه حوزه علیمه قم

عقل مهم ترین مجرای ارتباط با واقع است که بین اندیشه وران اسلامی، در اصل حجیت آن شکی نیست. تنقیح جامع کنش های عقل، یکی از مسائل مهم دانش معرفت شناسی اسلامی است که افق بخش و زیربنای دانش منطق محسوب می گردد. درحالی که منطق اسلامی همت خود را تنها به فرآیند «تعریف» و «استدلال» اختصاص داده است. هم از حیث نظر، حکما در عبارات خود به کنش های معرفت بخش متعدد دیگری اشاره کرده اند و هم در عمل، روند تولید علم و عقل پژوهی تنها با تعریف و استدلال سامان نمی یابد. هر تعداد فعالیت عقلی موثر در معرفت که در این بحث بررسی شود، روش شناسی عام علم (خادم العلوم) وظیفه دارد از فرآیند آن گفت وگو نماید و مسیر آن را برای علم پژوهان روشن سازد. این مقاله با روش توصیفی و تفسیری و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای نوشته شده است. نوشتار حاضر در تلاش است بر پایه استقراء محققین معاصر از کنش های عقل چارچوب، سابقه و جایگاه آنها را در سنت حکمت اسلامی تبیین نماید و با تحلیل عقلی، ساختار و ترابط آنها را بررسی کند؛ با این هدف که راه برای پژوهش در ابواب مغفول مانده روش شناسی علم باز گردد و ادبیات روش شناختی تولید علم اسلامی تقویت شود. ره آورد مقاله، معرفی و عنوان دهی به کنش های جدیدی از عقل، از قبیل عقل شاهد، عقل تحلیلی، عقل توصیفی، عقل انتقادی، عقل معنایاب و ... است. نتیجه نهایی این بررسی، ترسیم ساختار شبکه ای فرآیندهای عقلانی است که در قالب روندنما (فلوچارت) ارائه شده است

عقل, معرفت شناسی اسلامی, کنش های عقل, عقل شاهد, منطق جامع