عبدالله میراحمدی - استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی
زهرا اسعدی سامانی - دانش پژوه سطح چهار حوزه علمیه رفیعه المصطفی

در روایات اسلامی موارد متعدد و مختلفی برای نخستین مخلوق بیان شده است. از مهم ترین مصادیق ذکر شده می توان به نور پیامبر اکرم۱ و اهل بیت:، روح، عقل، آب و قلم اشاره کرد. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، دیدگاه های اندیشمندان، به ویژه صاحب نظران شیعه را در حل تعارض این روایات بررسی می کند. با جست وجو در این دیدگاه ها درمی یابیم که محدثان در توجیه این اختلافات، یا به جمع بین روایات پرداخته و همه آنها را مفاهیم متعددی از یک مصداق می شمارند و یا با جدا کردن عالم جسمانی از عالم روحانی در عالم جسمانی «آب»، و در عالم روحانی «عقل» را نخستین مخلوق می دانند. بیشتر فلاسفه و عرفا در تحلیل عقلی خود با استفاده از قاعده الواحد، صادر اول و مخلوق اول را یکی دانسته اند. فلاسفه نام عقل را بر آن نهاده اند و عرفا تعبیر نور، حقیقت محمدیه و وجود منبسط را به کار برده اند. برخی نیز مخلوق اول و صادر اول را از هم جدا دانسته و موارد به کار رفته در روایات را قابل تطبیق بر خلقت نوری حضرت محمد۹ به عنوان نخستین مخلوق می دانند.

نخستین مخلوق, صادر اول, قاعده الواحد, مصادیق خلقت نخستین, رویکردهای اندیشمندان شیعه