مصطفی کیانی - استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران

چکیده   هنرآجرکاری به عنوان پدیده­ای برجسته در تاریخ معماری این سرزمین، دارای اصالت و پیشینه­ای غنی است و با گونه­های تصویری و تزیینی مختلف، حضور و هویتی دیرینه داشته است. در دوره معاصر، همزمان با میراث داری این اصالت از گذشته، با معماری معاصر جهانی (از نئوکلاسیک تا مدرن) تلاقی داشته که در فرآیند این همنشینی، ترکیب، تلفیق و تاثیرپذیری خود، شکل­ها و بیان­های تصویری متفاوت و یا تازه­ای آفریده که منجر به بروز شکل­های جدیدی از تزیینات در معماری معاصر ایران گشته است. این نوشتار، بدنبال پردازش و بیان آن است که هنر تزیینی آجرکاری در دوره معاصر و به ویژه در عصر پهلوی اول (۱۳۲۰-۱۲۹۹شمسی) ، علیرغم تنوع سبکی در معماری، توانسته است تعدد ترکیبات طرح و تنوع نقش و فرم را ایجاد کند که در مقطع معاصر به عنوان شیوه شاخص، منحصر به فرد و بازگوکننده هنری ایرانی است. در این تحقیق، با شیوه پژوهش کیفی و سپس با استناد و انطباق به ۳۲ اثر تزیینی در ۷ حوزه کاربری تزیینی که در آثار معماری با کاربری های متفاوت و در شهرهای مختلف این دوره انجام گشته، نتایجی را حاصل شده که نشان می­دهد، هنر آجرکاری تزیینی در دوره پهلوی اول، چه در طرح و نقش، چه در ترکیب مصالح تزیینی و در بستر حوزه های مختلف سبکی معماری این دوره (طبق جدول و  نمودار های ارائه شده )، به چه میزان در فرآیند نوپردازی تزیینی خود، متاثر از آثار گذشته ایرانی اسلامی و یا کلاسیک ایرانی و غربی بوده است.

واژه های کلیدی معماری معاصر ایران, معماری دوره پهلوی اول, هنر آجرکاری, هنر تزیینی