حمید باقرپور - PhD Student in Medicinal and spices and beverage plants, Islamic Azad University, Birjand branch, Iran
محمد جواد ثقه الاسلامی - Faculty of Agriculture, Islamic Azad University, Birjand branch, Birjand, Iran
علی الله رسانی - Department of Chemistry, Faculty of Science, University of Birjand, Birjand, Iran
غلامرضا موسوی - Faculty of Agriculture, Islamic Azad University, Birjand branch, Birjand, Iran

زمینه و هدف: دو گونه دارویی کاکوتی Ziziphora.tenuir و کلپوره (مریم نخودی) Teucrium.polium متعلق به خانواده نعناعیان Labiatae هستند. تاکنون تعداد ۲۵ گونه از جنس کاکوتی در دنیا و ۴ گونه در ایران گزارش شده است که برای درمان اختلالات گوارشی، سرماخوردگی، میگرن و افسردگی کاربرد دارد. کلپوره به تعداد ۲۰۰ گونه در دنیا و ۱۲ گونه در ایران شناسایی شده و قدمت استفاده از آن به زمان بقراط و جالینوس برمی گردد. هدف از این مطالعه بررسی ویژگی های فیتوشیمیایی این دو گونه دارویی در منطقه شهرستان سربیشه خراسان جنوبی است. روش تحقیق: در این مطالعه اندام های هوایی کاکوتی و کلپوره شامل برگ، گل و سرشاخه های گل دار در اواخر تیرماه ۱۳۹۹ از منطقه جمع آوری و پس از خشک کردن، به روش تقطیر با آب و با استفاده از دستگاه کلونجر اسانس گیری شد. شناسایی ترکیبات ترکیبات تشکیل دهنده اسانس به دست آمده با استفاده از دستگاه های GC/MS/ انجام گرفت. علاوه بر اسانس و ویژگی های آن، ترکیبات فلاونوئیدی، فلاونون، تانن، کربوهیدرات و فعالیت آنتی اکسیدانی این گیاهان دارویی نیز تعیین شد. یافته ها: در اسانس گیاه کاکوتی ۸ نوع ترکیب مهم شناسایی شد که عمده آن پولگون (Pulegone) با ۹۲/۵۵ درصد بود. ترکیبات فنلی و فلاونون بیشترین میزان و کربوهیدرات و فلاونویید کمترین مقدار را داشتند. ترکیبات فنلی و فلاونوییدها خاصیت آنتی اکسیدانی دارند. در اسانس کلپوره نیز ۲۳ ترکیب مهم شناسایی گردید که در این بین کامفور Camphor و آرتیمیزیا الکل Artemisia alcohol به ترتیب با ۴۳/۷۲ و ۱۸/۶۱ درصد بیشترین و پی-سیمنP-Cymene و آلفا- توژن –Thujoneα با ۰/۴۲ و ۰/۲۴ درصد کمترین میزان را داشت. مواد موثر آن شامل فنل بیشترین و فلاونون و فلاونویید نیز کمترین مقدار را بخود اختصاص دادند. نتیجه گیری: میزان فنل بالا در هر دو گونه نشان دهنده قدرت مهارکنندگی بالا است و این عامل به ترکیبات ترپینن Terpinen در اسانس هر دو گونه مربوط می باشد. از طرفی هر چه مقدار IC۵۰ کمتر باشد میزان مهار رادیکال های آزاد بیشتر و در نتیجه خاصیت آنتی اکسیدانی بیشتر خواهد بود.

Camphor, GC/M, Pulegone, Sarbisheh, Teucrium polium, Ziziphora tenuir, کامفور, کلپوره, سربیشه, پولگون, کاکوتی