همیرا آگاه - پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی
محمد حسن حبیبی - دانشگاه پیام نور دانشکده محیط زیست

در دهه های اخیر جهان با تغییر اقلیم و کمبود آب شیرین به خصوص در مناطق گرم و خشک روبروست. پژوهش حاضر مبتنی بر مطالعه اسنادی و تحلیل محتوا است. در این مطالعه با دسته بندی و بررسی منابع موجود جمع آوری شده (هر چند محدود)، تلاش شده تا وضعیت حقوقی کشورهای پایین دست از منظر حقوق آب و حقوق محیط زیست مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.این مطالعه به اصول و الزامات مرتبط با حقوق بین الملل برای حفظ حقوق ذی نفعان رودخانه های مرزی و نیز آراء صادره از جانب دادگاه های بین المللی در دعواهای مرتبط با رودخانه های مرزی با رعایت حقوق آب و حقوق محیط زیست می پردازد تا بر این اساس تحلیلی از وضعیت حقوقی رودخانه مرزی ارس از حیث آسیب های کمی و کیفی متاثر از فعالیت های کشورهای بالا دست بدست آید.نتایج بررسی نشان داده است که در شرایط مشابه بر اساس اصل انصاف و اصول مرتبط با حفظ محیط زیست، دادگاه های بین المللی نسبت به تامین حق آبه معین شده طبق قراردادهای دول همسایه و نیز رعایت میزان نیاز استاندارد هر نفر برای زندگی سالم از منافع کشورهای پایین دست دفاع نموده اند، بخصوص در مواردی که مردم کشورهای پایین دست از وضعیت اقتصادی ضعیف تری برخوردار هستند. از انجایی که ایران به عنوان یکی از کشورهای پایین دست در جریان های رودخانه ای، در بین کشورهای منطقه از شرایط ویژه ای برخوردار می باشد، چنانچه چاره ای (برقراری تفاهم ویا رجوع به محاکم بین المللی) برای رفع مشکلات مرتبط با آب شیرین صورت نگیرد، کشور دچار خسارات غیرقابل جبران انسانی، محیط  زیستی و اقتصادی خواهد شد.

رژیم حقوقی رودخانه های مرزی, حقوق آب, حقوق بین الملل محیط زیست, رودخانه ارس, آلودگی آب