عبدالوهاب فراتی - دانشیار، گروه سیاست، پژوهشگاه اندیشه و فرهنگ اسلامی؛ و عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه، قم، ایران.

در پاسخ به این پرسش که نحوه سیاست ورزی آیت الله سیستانی بر چه مبانی فقهی استوار است؟ تحلیل های اندکی وجود دارد و اغلب تحلیل ها نیز بر توصیف رفتار سیاسی او متمرکز شده اند. بررسی منابع فقهی و نظرات ایشان نشان می دهد که وی در کشاکش میان اندیشه آیت الله خویی و اندیشه امام خمینی- که مجتهدین را روانه حکومت می کند- راهی جز بازگشت به میرزای نائینی در تنبیه الامه و تنزیه المله ندارد. بازگشت به نائینی نیاز امروز عراق است که به درستی، وی، مبانی آن را- نه در هیات سلطنت-، بلکه در نظمی دموکراتیک بازسازی کرده است. آیت الله سیستانی همانند نائینی از قرارداد میان مردم و والی، حمایت می کند، اما نظریه او را با سه تغییر، آن هم در هیات جمهوریت بازسازی می نماید. روش تحقیق در این پژوهش ترکیبی از روش توصیفی، تبیینی و تحلیلی است که مدرسه فکری آیت الله سیستانی را در این سه مرحله مورد بازخوانی و تحلیل قرار می دهد. اندیشه سیاسی آیت الله سیستانی اندکی متفاوتر از مدرسه آیت الله خویی و نیز مدرسه امام خمینی است و به نوعی در میانه آن دو قرار دارد. با این همه، ایشان نیز همانند بسیاری از متفکرین حوزه نجف، متاثر از هنجارهایی است که طی یکی و دو قرن اخیر در این حوزه مرسوم بوده است. هنجارهایی که بیشتر توسط شیخ مرتضی انصاری و سپس شاگردش مرحوم آخوند خراسانی و نیز شاگرد وی یعنی میرزای نائینی بناء شده بود. در واقع آیت الله سیستانی تحت تاثیر این جریان توانسته است اندیشه نائینی را در دوره اخیر بازخوانی و براساس آن از دولتی مدنی در بغداد حمایت کند.

آیت الله سیستانی, ولایت فقیه, نظریه اراده الامه, دموکراسی انجمنی, مرجعیت