مصطفی روشن روان - MSc Student in Critical Care Nursing, Faculty of Nursing and Midwifery, Golestan University of Medical Sciences, Gorgan, Iran
لیلا جویباری - Associate Professor, Department of Child & Family Nursing, Nursing Research Center, Faculty of Nursing & Midwifery, Golestan University of Medical Sciences, Gorgan, Iran
حمیدرضا بهرامی - Assistant of Professor, Department of Complementary and Chinese Medicine, Faculty of Persian and Complementary Medicine, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
محمد علی وکیلی - Associate Professor, Department of Biostatistics, Faculty of Medicine, Golestan University of Medical Sciences, Gorgan, Iran
اکرم ثناگو - Associate Professor, Department of Commnity Health & Pyschatric Nursing, Education Development Center, Faculty of Nursing & Midwifery, Golestan University of Medical Sciences, Gorgan, Iran.
زکیه امینی - Nursing Instructor, Department of Nursing, Faculty of Nursing and Midwifery, University of North Khorasan, Bojnurd, Iran

سابقه و هدف: خستگی یکی از نشانه های شایع در بیماران تحت درمان با همودیالیز است. یکی از اقداماتی که می تواند به عنوان مداخله پرستاری جهت کاهش خستگی به کار رود، ماساژ بازتابی است. این پژوهش با هدف تعیین تاثیر ماساژ بازتابی کف پا بر خستگی بیماران تحت درمان با همودیالیز انجام گردید. مواد و روش ها: این مطالعه کارآزمایی بالینی سه گروهی به شکل قبل و بعد در سال ۱۳۹۲ در بیماران همودیالیزی مراجعه کننده به بیمارستان امام علی (ع) و کلینیک تخصصی ایران مهر شهرستان بجنورد انجام شد. با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی، ۷۸ بیمار به سه گروه آزمون، شم و کنترل تقسیم شدند. ماساژ بازتابی کف پا در گروه آزمون، ماساژ ساده پا بدون فشردن نقاط استاندارد ماساژ بازتابی در گروه شم و مراقبت معمول بخش دیالیز درگروه کنترل صورت گرفت. از پرسشنامه خستگی پایپر (Piper) جهت سنجش خستگی قبل و بعد مداخله استفاده شد. داده ها با استفاده از آمار توصیفی و آزمون های ANOVA یک طرفه و Paired-T با سطح معنی داری ۰۵/۰>p مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها: آنالیز داده ها نشان داد بین نمره خستگی بیماران در گروه آزمون و کنترل در مرحله قبل و بعد از مداخله تفاوت معنی دار وجود دارد (۰۰۱/۰>p). در گروه آزمون نمره خستگی بیماران از ۳۵/۱± ۳۴/۴ در مرحله قبل به ۲۷/۱±۸۰/۳ در مرحله بعد از مداخله کاهش یافت، در حالی که در گروه کنترل، نمره خستگی مرحله بعد (۸۷/۰±۱۹/۵) نسبت به مرحله قبل (۰۴/۱±۹۱/۴) افزایش یافته بود (۰۰۱/۰>p). در گروه شم، نمره خستگی مرحله قبل و بعد تفاوت معنی داری را نشان نداد (۹/۰= p). استنتاج: ماساژ بازتابی پا می تواند به عنوان یک مداخله پرستاری در کاهش خستگی بیماران همودیالیزی مورد استفاده قرار گیرد.

reflexology, fatigue, renal dialysis, foot, human, massage, ماساژ بازتابی, خستگی, نارسایی کلیه, ماساژ