فاطمه شیخ - استادیار مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، گرگان، ایران
خالد میری - استادیار مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی بلوچستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ایرانشهر، ایران.
رضا سخاوت - مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی صفی آباد دزفول، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، دزفول، ایران.
حسین آسترکی - مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، بروجرد، ایران.

به­منظور بررسی اثر متقابل ژنوتیپ×محیط (GEI) و پایداری عملکرد، ۱۰ ژنوتیپ امید­بخش باقلا (G۱-G۱۰)، به­همراه چهار رقم برکت، سرازیری، بلوچی و زرشکی (به­عنوان شاهد)، در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در چهار ایستگاه تحقیقاتی (گرگان، دزفول، بروجرد، و ایرانشهر) به­مدت دو سال (۹۴-۱۳۹۳ و ۹۵-۱۳۹۴) ارزیابی شدند. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثر اصلی سال و برهمکنش سال در مکان و اثر سه گانه سال در مکان در ژنوتیپ بر عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. بر اساس نتایج تجزیه GGE بای پلات (اثر اصلی ژنوتیپ + برهم کنش ژنوتیپ×محیط)، دو مولفه اصلی اول به ترتیب ۷/۸۴ و ۶/۶ درصد و در مجموع %۳/۹۱ درصد از تغییرات عملکرد دانه را توجیه کردند. ژنوتیپ G۹ از لحاظ عملکرد و پایداری عملکرد نسبت به سایر ژنوتیپ ها برتری نشان داد. بر اساس نمودار چندوجهی، محیط های کلان و ژنوتیپ های سازگار هر محیط کلان تعیین شد. گرگان – بروجرد (لاین (G۹، ایرانشهر (لاین G۱۴) شد. ژنوتیپ های G۹، G۱، و G۴ به­ترتیب با عملکرد ۳۴۷۹، ۲۸۰۸، و ۲۷۳۹ کیلوگرم در هکتار بالاترین میانگین عملکرد دانه را داشتند. بر اساس تجزیه و تحلیل GEI و GGE بای­پلات، محیط های گرگان و بروجرد از قدرت تفکیک خوبی برخوردار بودند. ژنوتیپ های G۱، G۵، G۹ و G۱۰ بیشترین پایداری عملکرد را داشتند و می توانند در برنامه های اصلاحی مورد استفاده قرار گیرند.

اثر متقابل ژنوتیپ×محیط, GGE بای پلات, عملکرد دانه, محیط کلان, نمودار چند وجهی