اکرم کوراوند - دانش آموخته کارشناسی ارشدگروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران
اسفندیار فاتح - دانشیار گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران
امیر آینه بند - استاد گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران

به ­منظور مطالعه ­ی تاثیر الگوی کشت بر عملکرد و شاخص ­های سودمندی کنجد، ماش، و لوبیا چشم ­بلبلی در کشت مخلوط، آزمایشی در سال زراعی ۹۷-۱۳۹۶ در مزرعه تحقیقاتی گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا شد. این آزمایش به صورت طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تیمارها شامل الگوهای مختلف کشت در ۱۵ سطح شامل تک­ کشتی کنجد، تک کشتی ماش، تک ­کشتی لوبیا چشم­ بلبلی، نسبت­ های مخلوط سه­ گانه: ۱-۲-۲(۱لوبیا، ۲کنجد و ۲ماش)، ۲-۱-۲، ۱-۳-۱ ،۲-۲-۱ و۲-۳-۲ و نسبت­های مخلوط دوگانه: ۳کنجد-۳لوبیا، ۳کنجد-۳ماش، ۳لوبیا-۳ماش، ۲کنجد–۴ماش، ۲کنجد–۴لوبیا، ۴کنجد-۲ماش و ۴کنجد-۲لوبیا، بود. نتایج این پژوهش نشان داد که نسبت برابری کلی زمین در الگوی کشت مخلوط ۳ماش-۳لوبیا با میانگین ۵۶/۱ بیشترین میزان را داشت. الگوهای کشت ۴کنجد-۲لوبیا (با میانگین ۱/۲۱)، ۲لوبیا-۳کنجد-۲ماش (با میانگین ۱/۱۹)، ۲کنجد-۴ لوبیا (با میانگین ۱/۱۸) و ۲کنجد-۴ماش (با میانگین ۱/۰۹) دارای نسبت برابری کلی بیشتر از یک بودند. در بین الگوهای کشت، کنجد در الگوی ۲لوبیا-۳کنجد-۲ماش دارای بیشترین درجه تهاجمی (با میانگین ۱/۰۳)، ضریب ازدحام نسبی (با میانگین ۴/۶۴) و بیشترین شدت نسبی رقابت (با میانگین ۱۰/۸۲) را داشت که حاکی از برتری کنجد در این الگوی کشت نسبت به دو گیاه دیگر یعنی ماش سبز و لوبیا چشم بلبلی بود. همچنین نتایج این پژوهش نشان داد که الگوهای کشت دوگانه ۳ماش-۳لوبیا و ۴کنجد-۲لوبیا به­ جهت شاخص های عملکردی دارای برتری معنی داری نسبت به الگوهای تک­ کشتی و کشت مخلوط چندگانه بودند. به ­طور کلی براساس نتایج این پژوهش مشاهده شد که کشت مخلوط توام کنجد با ماش و یا لوبیا به­ عنوان نمونه ای از نظام های پایدار در کشاورزی که اهدافی نظیر ایجاد تعادل اکولوژیک، بهره­ برداری بیش تر از منابع، افزایش کمی و کیفی عملکرد را دنبال می کند، نسبت به سایر الگوهای کشت برتری قابل توجهی را داشت که این امر می تواند به­ علت تاثیر مثبت این گیاهان در کنار یکدیگر در یک قطعه زمین به­ ویژه در ارتباط با قدرت تثبیت­ کنندگی نیتروژن توسط لگوم ها باشد.

الگوی کاشت, جایگزینی, رقابت, عملکرد, نسبت برابری زمین