رسول دهقان ضاد - گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه قم، قم، ایران.
الهام بابلی بهمه - گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و زبان های خارجی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

بررسی سیر تحولی اندیشه ­های اسلامی بیان­گر توجه متفکران با رویکردهای گوناگون به متون دینی است. همین امر، سبب شکل­ گیری علوم مختلف بر مبنای جهان­ بینی دینی گردیده تا اینکه علوم مشترک متاثر از آن شدند. این تاثیر و تاثر در حوزه اندیشه، به­ ویژه در زمینه علوم بلاغی بسترساز بسیاری از تحولات شد. یکی از متفکران نواندیش معاصر عربی، نصر حامد ابوزید (۱۹۴۳ م) است که با گزینش تئوری­ های هرمنوتیکی به تطبیق مطالعات خود در اندیشه بلاغی عبدالقاهر جرجانی (۴۷۱ ه) پرداخت. در پرتو اهمیت مسئله که شناخت الگوی فکری جرجانی و بهره ­برداری­ های صورت گرفته از آراء ایشان توسط ابوزید با رویکردهای فکری – انتقادی جدید است، مقاله حاضر کوشیده است تا با رویکرد کیفی و به روش استقرایی به استخراج محل استنادهای ابوزید از آراء جرجانی، بررسی ریشه­ های فکری و نحوه خوانش این آراء در اندیشه او بپردازد. نتایج تحقیق حاکی از این است که نصر حامد با یک رویکرد انتقادی و دو روش: استناد به اندیشه متفکران و هرمنوتیک نسبی­ گرایی به تحلیل میراث اسلامی می­ پردازد. وی با خوانش و تغییر روش فکری جرجانی در فهم متن، او را در نسبی­گرایی در فرهنگ عربی پیشگام می­داند. ابوزید با انتساب مولفه­ هایی همچون خواننده محوری، نفی قصد متکلم، نفی معنای ظاهری و نفی استلزام معنایی در عبارت­ های دارای معنای مجازی، تعدد قرائت­، تعدد متکلم­ و برابری اعجاز با برداشت نواندیشانه به اندیشه جرجانی، وی را جریان­ ساز رویکردی انتقادی در حوزه فکر معاصر عربی می ­داند.

عبدالقاهر جرجانی, نصر حامد ابوزید, اندیشه, نسبی گرایی, خوانش