شهریار نیازی - استادیار دانشگاه تهران
نعیم رحمانی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

قرینه­های مختلفی در فهم معنای یک جمله، نقش دارند. نحویان نیز به این امر واقف بوده و در تحلیل­های خود از قرینه­های متفاوتی استفاده کرده­اند. پس از آشنایی نحویان با منطق ارسطویی و ورود مسائل فلسفی در نحو، بیشتر توجه آنان به قرینه اعراب معطوف شد و این امر نقش قرینه­های دیگر را کم رنگ تر کرد تا جایی که علم نحو، علم اعراب نامیده شد. در عصر حاضر دانشمندانی با در نظر گرفتن این مساله، در پی تحلیلی نو و علمی از قرینه­های موثر در فهم معنی بوده­اند. تمام حسان با ارائه نظریه همبستگی قرینه­ها در فهم معنی، خواستار توجه یکسان به همه قرینه­ها شد. وی هشت قرینه لفظی و پنج قرینه معنوی را معرفی می­کند که یکپارچه و منسجم، معنی را به مخاطب منتقل می­سازند. این مقاله می­کوشد با معرفی این نظریه و تبیین جایگاه آن در جامعه علمی، رویکرد جدیدی در نگاه به متن ارائه دهد، رویکردی که قرینه­های مختلف را در فهم معنی موثر می­داند. این نظریه بازتابی از قرینه­های مختلف و پراکنده در کتب نحوی به خصوص در دیدگاه­های حازم قرطاجنی و عبدالقاهر جرجانی است که تمام حسان آنها را پس از دسته­بندی، بیان کرده است.

تمام حسان, همبستگی قرینه ها, رخصت در قرینه, اعراب