ابوالفضل رضایی - استادیار دانشگاه شهید بهشتی

یکی از موضوعات مهم نحوی که همواره مورد بحث و اختلاف نحویان قدیم و جدید بوده، بحث جمله و تقسیمات آن است. جمله از نظر ابن هشام به سه قسم؛ فعلیه، اسمیه و ظرفیه تقسیم می شود. جمله ظرفیه از نظر وی، جمله ای است که مسند آن ظرف یا جار و مجرور مقدم و مسبوق به نفی و استفهام باشد مثل: «اعندک زید» یا «افی الدار زید». اما مخزومی این تقسیم بندی را قبول ندارد و مثل سایر نحویان معتقد است جمله دو نوع است: اسمیه و فعلیه. او نوع سوم یعنی ظرفیه را به عنوان یکی از اقسام جمله نمی پذیرد و می گوید: ظرف اگر متکی بر ادات باشد، جمله فعلیه و اگر متکی بر ادات نباشد، جمله اسمیه است. نه این که قسم دیگری را به اقسام جمله بیفزاییم و ظرفیه بنامیم. او همچنین در مورد معیار تشخیص جمله فعلیه و اسمیه با ابن هشام در تعارض است. مخزومی جمله «البدر طلع» را مثل جمله «طلع البدر» فعلیه می داند؛ زیرا مسند آن فعل است و جمله «البدر طالع» را اسمیه می داند؛ زیرا مسند آن اسم است.

ابن هشام, جمله, ظرفیه, مخزومی, نحو جدید, نحو قدیم