حسن نصراله زاده ساروی
رضا پورغلام
حوریه یونسی پور
آسیه مخلوق

چکیده سابقه و هدف: ترکیبات آروماتیک چند حلقه ای (PAHs ) با توجه به سمیت بالای خود از ترکیبات آلی الویت دار آلودگی در جهان شناخته شده است که به عنوان شاخص های آلودگی نفتی در نظر گرفته می شود. با توجه به وجود چاه های نفتی در دریای خزر این ترکیبات یکی از منابع آلوده کننده آن محسوب می گردد. این ترکیبات از آلاینده های اکوسیستم خاکی و آبی به شمار می روند و برای آبزیان بسیار خطرناک و مهلک هستند. هدف از این مطالعه بررسی ۱۶ ترکیب از PAH (آلاینده های شاخص ترکیبات نفتی) در رسوبات سطحی و عضله دو نوع ماهی تجاری سفید و کفال سالینس دریای خزر بوده است. مواد و روش ها: در این تحقیق تعداد ۳۲ نمونه رسوب از ۸ ایستگاه در هشت نیم خط ( در عمق ۱۰ متر) طی چهار فصل و همچنین ۳۴ نمونه ماهی سفید و کفال هر یک ۱۷ قطعه در سواحل ایرانی حوزه جنوبی دریای خزر جمع آوری گردید. نمونه ها بر اساس روش استخراج حلال مخلوط (هگزان نرمال و دی کلرومتان) با سیتم سوکسیله آماده سازی شده و سپس به وسیله دستگاه کروماتوگرافی گازی (GC-FID, Shimadzu-۱۴ A)و استاندارد مرجع مورد آنالیز قرار گرفت. یافته ها: مقایسه PAH۱۶ رسوبات دریای خزر با مقادیر استاندارد رسوبات NOAA نشان می دهد که مقادیر آن ها در اکثر ایستگاه ها بیشتر از حد مجاز نبوده است. همچنین ترکیبات پلی آروماتیک در رسوبات نیز بیشتر منشاء پیرولیتک داشته است. میزان ترکیبات ترکیبات پلی آروماتیک در ماهی کفال سالینس (۶۲ ± ۲۴۶۰) کمتر از ماهی سفید (۵۶ ± ۲۷۱۰ میکروگرم برکیلوگرم وزن خشک) بود. اما میزان ترکیات فوق در هر دو ماهی از میانگین سالانه آن در رسوبات (۳۳ ± ۹۹۰ میکروگرم برکیلوگرم وزن خشک) بیشتر گردید. بیشتر بودن غلظت ترکیبات آروماتیک در دوگونه ماهی کفال و سفید از غلظت آن در رسوبات، انعکاسی از میزان قابل توجه تجمع زیستی (Bioavaiablity) بوده است. حداکثر غلظت این ترکیبات در بنادر انزلی، نوشهر و امیرآباد احتمالا ناشی از فعالیت های زیاد کشتیرانی بوده است. استنتاج: الگوی توزیع PAHs در رسوبات و ماهی مشابه بوده است به طوری که ترکیبات دارای حلقه بیشتر (۴-۶ rings) با پتانسیل سرطان زایی و موتاژنی غالبیت بالایی داشته و همچنین ریسک اکولوژیکی (HQ) نیز در آن ها بالاتر از واحد بوده است.

۱۶PAHs, sediments, fish, Caspian Sea, Iran, ترکیبات پلی آروماتیک، رسوب، ماهی، سواحل ایران، حوزه جنوبی دریای خزر