ابراهیم فیاض - استادیار گروه انسانشناسی دانشگاه تهران
زهره رهبری - کارشناس ارشد مردمشناسی از دانشگاه تهران

این مقاله ادبیات را با تمام الزامات ادبی خود بهعنوان، روایتی از زبان در نظر میگیرد و دو نسل از نویسندگان را با توجه به متغیر جنسیت تحلیل میکند. در این مقاله با استفاده از روش تحلیل گفتمان و وارد کردن گویههای ادبیت مکتب فرمالیسم، ۲جفت متن ادبی در فاصله۴۰ ساله بررسی شدهاند تا ویژگیهای جنسیتی و ادبیشان استخراج شود. این رساله به این مساله پرداخته که ویژگیهای آثار زنان و مردان در حیطههایی چون میزان حرکت در معیارهای ادبیات متن، خروج از واژگان خارج از زبان معیار مانند بکارگیری واژگان قدیمی، واژگان بومی، آفرینش واژگان جدید و یا نزدیکی به جریانهای مرکزی زبان و فرهنگ مانند استفاده از اصطلاحات و ضرب المثلها در دو نسل از نویسندگان چگونه است. این مطالعه نشان میدهد که در متون مورد بررسی، مردان بیشتر از زنان به جریانهای ادبیسازی متن نزدیک نشدهاند ولی این کار را به شیوه متفاوتی از زنان انجام دادهاند؛ مردان بیشتر از زنان به دشوارنویسی روی آوردهاند، در حالی که متون زنان در عین حفظکردن معیارهای ادبیت، روانتر هستند. این نکته نیز گفتنی است که حرکت دو نسل از نویسندگان در طول زمان در جهت نزدیکی به یکدیگر بوده است. یعنی نویسنده مرد نسبت به نویسنده هم جنس خود در نسل پیشین از قواعد دشوارنویسی فاصله گرفته و نویسنده زن نیز نسبت به نویسنده هم جنس نسل پیش خود از رواننویسی دور شده است. در حیطه واژگانی در دو نسل، زنان بیشتر به واژگان زبان منطقهای و بومی و مردان بیشتر به واژگان زبان معیار وفادار مانده اند. در زمینه خلق واژگان جدید تفاوتی در دو جنس دیده نشد. در زمینه بهکارگیری دشواژهها، نسل دوم، کمتر از نسل پیشین خود از این واژگان استفاده کرده، گرچه موضوعات این دشواژهها با یکدیگر متفاوت است. در مجموع میتوان چنین نتیجه گرفت که نویسندگان زن و مرد درطول زمان از ویژگیهای افراطیتر نسل پیشین خود فاصله گرفته و در جهت مشترکی حرکت میکنند، هرچند که نقطه شروعشان متفاوت است.

تحلیل انتقادی گفتمان, جامعه شناسی زبان, جنسیت, رمان, زبان زنانه, زبان شناسی اجتماعی