محمود کریمی - دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه امام صادق
محسن دیمه کار گراب - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

شیخ صدوق، با توجه به صبغه روایی اغلب آثار وی، در زمره محدثان قرار گرفته. یکی از ابتکارهای مهم وی ایجاد پیوند بین قرآن کریم و احادیث معصومان: است. یکی از مصادیق این پیوند، دیدگاه وی در باره نزول دفعی قرآن کریم مبتنی بر روایتی از امام صادق۷ است. این دیدگاه از ناحیه بزرگانی همچون شیخ مفید، سید مرتضی و ابن شهرآشوب به شدت مورد نقد قرار گرفته است. بررسی ادله و شواهد این دانشمندان و پاسخ به آنها _ که هدف عمده این نوشتار است _ نشان می دهد که آن ادله تنها دلالت بر اثبات نزول تدریجی قرآن داشته و هیچ گونه دلالتی بر نفی نزول دفعی آن ندارد. از سوی دیگر، در برابر اشکال اصولی مخالفان، مبنی بر عدم حجیت خبر واحد، بزرگان دیگری همچون شیخ طوسی، علامه حلی، سید بن طاوس و علامه مجلسی بر حجیت خبر واحد ادعای اجماع کرده اند که شواهد و قراین بسیاری صحت این اجماع را تایید می کند. علاوه بر آنچه گفته شد، بررسی سندی و دلالی روایت مورد استناد شیخ صدوق و بررسی احتمال تقیه در صدور آن بیانگر صحت استدلال روایی شیخ صدوق در باب نزول دفعی قرآن کریم است.

شیخ صدوق, نزول دفعی قرآن, خبر واحد, شهرت روایی, حفص بن غیاث