محمد سلیمانی - دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی تهران
سیمین تولایی - استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی
احمد زنگانه - استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی
مظهر احمدی - دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری،دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده   رشد سریع و گسترش افقی شهرها درایران شاید شدیدتر از بسیاری از کشورهای توسعه­یافته و درحال توسعه باشد چراکه این فرایند اکثر شهرهای تاریخی ایران را از ساختار یکپارچه شهری محروم و آن ها را در برابر مشکلات خاصی برای توسعه متعادل و متوازن قرار داده است. علاوه بر این، بسیاری از اراضی، کاربری­ها و بافت های قدیمی و فرسوده به صورت دایر و بایر در داخل شهرها در کشاکش این توسعه غیراصولی و شتاب زده، از جریان عمران و توسعه صحیح شهری بازمانده و اکنون به عنوان بافت های مسئله دار شهری مطرح هستند. هدف انجام این تحقیق «تحلیل الگوی گسترش فضایی- کالبدی شهر سقز و شناخت ظرفیت­ها و توان­های موجود و نهفته این شهر بویژه، در عرصه بافت­های فرسوده در راستای توسعه درونی شهر» است. تحقیق حاضر به طور غالب با یک دید شناختی- اکتشافی در چهارچوبی توصیفی-تحلیلی انجام شده است. داده­های موردنیاز به دو صورت اسنادی-کتابخانه­ای و میدانی جمع آوری شده است.اسناد و طرح­های توسعه  شهری مهم­ترین منبع داده­ها و اطلاعات بوده است. از نرم­افزارهای Google EarthوGlobal Mapper برای تدقیق موقعیت  و تعیین مساحت پهنه ­های توسعه درونی و  Arc GIS برای بررسی الگوی رشد شهری و همپوشانی لایه­های مرکز آمار با نقشه­ بافت­های فرسوده شهر سقز و تهیه سایر نقشه­ها استفاده شده است. روند توسعه فیزیکی شهر سقز از سال ۱۳۳۵تاکنون نشان از توسعه فیزیکی ناموزون ، پراکنده و بدون توجه لازم به معیارهای شهرسازی و زیست محیطی دارد. نتایج مدل­های به­کار­برده شده (ضریب موران، مدل هلدرن و انتروپی شانون) گواه بر این مساله دارد. نتایج این تحقیق نشان داد که شهر سقز دارای ظرفیت های قابل توجهی برای توسعه از درون است به طوری که اراضی قهوه­ای مساحتی حدود ۵۴۵ هکتار و بافت­های فرسوده شهری( مرکزی،میانی و حاشیه­ای) حدود ۲۷۴ هکتار از محدوده شهر را به خود اختصاص داده­اند. بدین ترتیب اراضی قهوه­ای حدود۴۳۶۳۲ نفر و بافت های فرسوده شهری حدود ۴۳۵۵۵ نفر ظرفیت اسکان و پذیریش جمعیت را مازاد بر جمعیت کنونی خود دارند. روشن است این وضع می­تواند توسعه عمومی شهر را تا سال ۱۴۲۵ هدایت و در عرصه­های کنونی شهر جذب نماید

واژه گان کلیدی : پراکنده رویی شهر, رشد هوشمند, توسعه درونی, بافت های فرسوده شهری, اراضی قهوه ای, شهر سقز