جلال احمدخانی - گروه زبان و زبانشناسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران
محمد رضا اروجی - گروه زبان و زبانشناسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران
سکینه جعفری - گروه زبان و زبانشناسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

این مقاله برآن است تا امکانات زبان فارسی برای بیان ساخت های همپایه تقابلی را مورد بررسی قرار دهد. زبان فارسی علاوه بر استفاده از همجواری، از همپایه سازها نیز برای نشان دادن همپایگی تقابلی استفاده می کند که عواملی همچون مقوله ی دستوری، کاربردشناسی و معنایی در انتخاب نوع همپایه سازها موثر می باشند. عموما وقتی که تاکیدی بر روی همپایه ساز تقابلی نیست و یا نوع ارتباط بین دو پایه از طریق مراجعه به بافت قابل تاویل می باشد از همجواری استفاده می شود. در صورت استفاده از همپایه ساز، زبان فارسی از سه نوع آن بهره می برد که عبارتند از: بسیط، مرکب و گسسته(دوتایی). هدف پژوهش حاضر مشخص ساختن همپایه سازهای تقابلی فارسی، تعیین جایگاه آنها و بررسی حساسیت همپایه سازهای تقابلی فارسی به مقوله پایه ها می باشد. داده های این پژوهش مشتمل بر ۸۱ جمله است که از گویشوران بومی و یا موتور جستجوگر گوگل جمع آوری شده اند. یافته های پژوهش حاکی از آن است که: اکثر همپایه سازهای تقابلی زبان فارسی به مقوله پایه ها حساس هستند و بیشتر آن ها با بندها بکار می روند. در بین این همپایه سازها تعدادی می توانند علاوه بر بیان همپایگی تقابلی، دیگر انواع همپایگی را نیز بیان کنند. دیگر نکته‎ی قابل توجه درباره‎ی همپایگی در زبان فارسی استفاده این زبان از «و»، «که» و «هم» به صورت هم زمان به عنوان همپایه سازهای عطفی، تقابلی، علی و انفصالی می باشد. به لحاظ جایگاه همپایه سازها زبان فارسی جز معدود زبان هایی می باشد که همپایه ساز می تواند در اول و یا آخر بند بکار رود [co- A][B]) و [A][B-co]).

زبان فارسی, ساخت همپایه, همپایگی تقابلی, همپایه ساز