سمیه داودی - دانشجوی دکتری تخصصی معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
راضیه لبیب زاده - عضو هیات علمی، گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
نیر طهوری - عضوهیات علمی، گروه هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

فرایند طراحی معماری، توصیف مدل ها و شناخت سلسله مراتب آن در حوزه دانش معماری و طراحی پژوهی همواره مطرح شده است. هرچند در دیدگاه های فرایندمحور بر اهمیت فرایند طراحی به عنوان مهم ترین بخش طراحی معماری تاکید می شود؛ ولی این دیدگاه ها بدون پرداختن به فرآورده یا محصول طراحی کامل نخواهد بود. توصیف مدل های فرایند طراحی و سازوکار آن هم در تربیت دانشجویان رشته معماری و هم برای معماران حرفه ای راهگشا خواهد بود و دریچه ای به سوی مشاهده و شناخت بهتر این فرایند پیچیده در جهت خلق ایده های خلاقانه است. سوال اصلی این است که چه تفاوت های ساختاری در مدل های ارائه شده برای فرایند طراحی معماری وجود دارد و این تفاوت ها از چه دیدگاه ها یا نظریاتی منشا می گیرند؟ این مقاله می کوشد تا باهدف ارتقا فرایند طراحی بر مبنای ضرورت تطابق ساختاری مدل های ارائه شده با واقعیت، به روش تحلیل محتوای منابع علمی و استدلال منطقی ابتدا پیشینه موضوع و نظریات موجود را بررسی نموده و سپس بر مبنای مولفه های مستخرج از آن، مدلی مفهومی را ارائه دهد که نمایانگر تفاوت های ساختاری این نظریات باشد. یافته های پژوهش موید آن است که پیچیدگی و گستردگی عوامل تاثیرگذار بر طراحی نسبت به گذشته نیاز به بینشی جامع تر و کامل تر دارد؛ همچنین استراتژی های شناختی مورداستفاده طراحان برای درک ساختار طراحی مانند قدرت اندیشه و تفکر خلاق بیش ازپیش بر فرایند معماری تاثیر گذاشته و آن را از مدل های قبلی متمایز می کند. بنابراین دیدگاه نسل سوم که شامل روش های نوین طراحی است، به دلیل تطابق با واقعیت فرایند طراحی، کاربرد بیشتری دارد. این دیدگاه برخلاف تجزیه وتحلیل های نسل اول و دیدگاه مشارکتی نسل دوم، بر شکل گیری مولد اولیه و دستیابی به طرح مایه متمرکز است و آن را دارای توانی وحدت بخش و کامل تر برای ارائه راه حل می شمارد.

طراحی پژوهی، فرایند طراحی معماری، مسئله طراحی، اندیشه خلاق، طرح مایه