مجید یاسوری - دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه گیلان
حسین حاتمی نژاد - استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری وعضو قطب برنامه ریزی و توسعه پایدارگردشگری، دانشگاه تهران
هانیه اسدزاده - کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه گیلان

ایران به­عنوان یکی از کشورهای درحال توسعه، تا قبل از آغاز قرن حاضر، نظام شهری نسبتآ متعادلی داشته است، اما با به­وجودآمدن حکومت متمرکز، تکیه بر درآمدهای نفتی و تزریق آن به قطب­های انتخاب­شده، به­ویژه تهران، زمینه تمرکزگرایی فراهم شده و سبب شکل­گیری و کاهش تعادل سرزمینی شده است. به­علاوه، عوامل سیاسی، اقتصادی، زیرساختی، جمعیتی و نیروی انسانی نیز به تمرکزگرایی تهران دامن زده است و فاصله تهران از سایر مناطق کشور را افزایش داده است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر شیوه اجرا، توصیفی- تحلیلی است. با استفاده از مطالعات کتابخانه­ای، به بررسی روند شکل­گیری تمرکزگرایی در ایران و مرکز توجه آن، تهران پرداخته می­شود و سپس با استفاده از روش شاخص ناموزون موریس، نابرابری و فاصله ایجادشده بین مناطق مختلف کشور- که به­نوعی محصول تمرکزگرایی است- بررسی می­شود. درنهایت، با بهره­گیری از سالنامه­های آماری، عواملی که به تمرکزگرایی دامن زده­اند، از نظر کمی و آماری بررسی می­شود تا وضعیت تهران در این میان مشخص شود. نتایج نشان می­دهد که استقرار درازمدت دولت مرکزی در تهران، ساختار سیاسی و اداری متمرکزی را در این شهر پایه­ریزی کرده است که نتیجه آن زهکش­کردن بخش وسیعی از جمعیت، فعالیت و امکانات به این محدوده جغرافیایی بوده است؛ به­گونه­ای که اغلب امکانات مدیریتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، یا در تهران متمرکزند یا از تهران کنترل می­شوند.

تمرکززدایی, تمرکزگرایی, توسعه نامتوازن, تهران, نابرابری