نسرین افشار بکشلو - دانشگاه رازی کرمانشاه
کیومرث زرافشانی - دانشگاه رازی کرمانشاه
بهمن فرهادی بانسوله - دانشگاه رازی کرمانشاه

استان کرمانشاه با دارا بودن حدود یک میلیون هکتار اراضی زراعی و باغی، یکی از قطب های عمده کشاورزی کشور است که با برخورداری از رتبه های متعدد در سطح و تولید محصولات زراعی، نقش مهمی در تامین امنیت غذایی و اقتصاد دارد. با این حال مصرف بی رویه آب در بخش کشاورزی منجر به مخاطره افتادن ذخایر آبی و ایجاد دشت های ممنوعه از جمله دشت ماهیدشت، اسلام آباد و کنگاور گردیده که به زودی با پدیده هایی همچون فرونشست زمین و فروچاله ها مواجه خواهند شد. تحلیل مقدار و ارزش واقعی آب مورد استفاده در تولید که معادل آب مجازی است می تواند راهکاری موثر در جهت حفظ منابع آب و ممانعت از بروز بحران های زیست محیطی باشد. لذا در این مطالعه، مقدار و ارزش آب مجازی محصولات عمده زراعی استان شامل گندم آبی و دیم، جو آبی و دیم، نخود دیم، ذرت دانه ای، چغندرقند و گوجه فرنگی طی سال زراعی ۹۴-۹۳ با استفاده از نرم افزارهایCROPWAT،AGWAT  وEXCEL  مورد تحلیل قرار گرفت. روش تحقیق این مطالعه به روش کمی از نوع پژوهش های اسنادی است. مطابق نتایج، بیشترین و کمترین مقدار آب مجازی به ترتیب مربوط به محصول گندم آبی و گوجه فرنگی بوده و همچنین بیشترین و کمترین ارزش آب مجازی به ترتیب مربوط به محصولات نخود دیم و جو دیم می باشد. با بررسی سهم آب مجازی سبز و آبی، مناسبترین مناطق تولید محصولات مورد مطالعه تعیین گردید. به طور مثال مطابق نتایج، محصول گندم آبی در شهرستان جوانرود با کمترین سهم آب مجازی آبی تولید می شود. در مرحله بعدی، شهرستان ها بر اساس مقدار و ارزش آب مجازی محصولات مورد مطالعه در بین کلاسA  تاI  پهنه بندی شدند. علیرغم اینکه مطابق نتایج پهنه بندی محصولات گندم آبی، جو آبی، گندم دیم، جو دیم و نخود دیم در اغلب شهرستانها در وضعیت مطلوبی قرار ندارند اما با توجه به اهمیت این محصولات در امنیت غذایی کشور باید با اتخاذ راهکارهای مناسب فنی و حمایتی نسبت به بهبود جایگاه آنها اقدام نمود. نتایج این مطالعه می تواند دستاوردهای مهمی برای مدیریت منابع آبی کشور و به ویژه استان کرمانشاه به همراه داشته باشد. به عبارت دیگر، پهنه بندی مناطق بر اساس آب مجازی در تعیین الگوی کشت پایدار توام با مدیریت منابع آبی منطقه، تاثیرگذار است.

آب مجازی, آب مجازی سبز, آب مجازی آبی, ارزش آب مجازی, پهنه بندی